tag:blogger.com,1999:blog-17244758224386515892024-02-07T18:45:15.978-08:00वन्दे मातरमAnonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.comBlogger102125tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-52335612142645447422017-07-02T01:36:00.000-07:002017-07-02T01:36:40.564-07:00झगड़ा था सीट का, बताया बीफ का, अपराध किसका?<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
उन मां-बाप के दुर्भाग्य की सिर्फ कल्पना ही की जा सकती है, जिन्हें मीठी ईद से पहले अपने जिगर के टुकड़े को अंतिम विदाई देनी पड़ी। वह भी तब, जबकि उनके बेटे को मामूली झगड़े में कुछ लोगों ने पीट-पीटकर मार डाला हो। पलवल-मथुरा शटल में सफर कर रहे जुनैद के साथ जो हुआ, वह बर्बरता की हद है। ऐसी घटना और दोषियों की सभी पूर्वग्रहों, धर्म-पंथ के मतभेदों और राजनीतिक हितों से ऊपर उठकर निंदा की जानी चाहिए। लेकिन, इस मामले से भी शायद कुछ लोग सबक नहीं ले रहे और राजनीतिक तूल देने में जुटे हैं। ट्रेन में सीट को लेकर हुए झगड़े को पहले तो बीफ से जुड़ा मामला करार दे दिया गया, जिसे तमाम बड़े मीडिया घरानों ने धड़ल्ले से चलाया। फिर देश में शांति-सौहार्द्र और गंगा-जमुनी तहजीब के कथित झंडाबरदार हमलावरों की मानसिकता को देश के हिंदू समाज की मानसिकता में बदलाव का परिचायक बताने लगे। क्या ऐसा करना सही है?<br />
<br />
<blockquote class="tr_bq">
यदि किसी धर्म को मानने वाले कुछ युवक ट्रेन में किसी घटना को अंजाम देते हैं तो क्या यह उनके पूरे समाज की मानसिकता को दर्शाता है? एक बड़े विदेशी मीडिया हाउस के स्वनामधन्य पत्रकार ने तो इसे हिंदू समाज के सैन्यीकरण की शुरुआत करार दिया है। तो क्या बीते कुछ सालों में एक वर्ग विशेष के युवाओं के इस्लामिक स्टेट से जुड़ने को पूरी कौम का आतंकी होना कहा जा सकता है? क्या रामपुर में एक समुदाय के कुछ युवकों द्वारा दलित युवतियों से बदसलूकी और उसका विडियो बनाने पर उनके पूरे समाज को शोहदा करार दिया जा सकता है? बिल्कुल नहीं। समाज और देश का संचालन सौहार्द्रपूर्ण सोच से होता है और इसे ही मुख्यधारा में जगह दी जानी चाहिए। जैसे किसी कुकर्मी पिता या भाई के रेपिस्ट होने से पूरे समाज को कटघरे में नहीं खड़ा कर सकते, वैसे ही किसी उपद्रवी की हरकत को पूरे समाज का सैन्यीकरण नहीं कहा जा सकता।</blockquote>
<br />
<b>सवाल खड़े करता है अवॉर्ड वापसी गैंग का सक्रिय होना?</b><br />
सीट के झगड़े को बीफ का विवाद करार देना और फिर अवॉर्ड वापसी गैंग का सक्रिय होना तमाम सवाल खड़े करता है। क्या यह एक युवक की दर्दनाक हत्या पर रोटियां सेंकने का प्रयास नहीं है? ऐसा हो सकता है कि इस तरह की प्रॉपेगैंडेबाजी से मुस्लिम समाज का एक तबका उनके साथ आ जाए, जो लोग इसे हिंदुओं की मानसिकता में बदलाव करार दे रहे हैं। लेकिन, इससे अविश्वास की खाई और बढ़ेगी, घटेगी नहीं।<br />
<br />
मेरा पैतृक घर रायबरेली में है। गाजियाबाद से अक्सर ट्रेन में आते-जाते वक्त मुरादाबाद और बरेली में अचानक अधिक सवारियों के आने पर सीट को लेकर कई बार कहा-सुनी होने लगती है। ये दोनों शहर मिली-जुली आबादी के हैं और सीट को लेकर झगड़ने वालों में सभी तबकों के लोग होते हैं। साफ है कि यह सिर्फ सीट पाकर आरामयदायक सफर के लालच में होता है। कई बार दूसरे को हड़काने वाला मुस्लिम होता है तो कभी हिंदू और कभी एक ही समुदाय के लोग सीट को लेकर उलझे दिखते हैं। तो क्या ट्रेन में सीट के इस विवाद को हम मुस्लिमों के ‘आतंकी’ होने और हिंदुओं के ‘सैन्यीकरण’ से जोड़ सकते हैं?<br />
<br />
<b>सीट के झगड़े को बीफ से जोड़ने वाले माफी मांगेंगे?</b><br />
दुखद है कि खुद को पत्रकार और बुद्धिजीवी कहलाने वाले कुछ बौद्धिक विलासी लोग इस जुगत में लगे हैं। इससे उनके एसी दफ्तरों के वातानुकूलन पर तो कोई फर्क नहीं पड़ेगा, लेकिन सीट के झगड़े को बीफ का विवाद बताने से हजारों साल से बसीं बस्तियों में जरूर आग लग सकती है। मैं जुनैद के पिता की भावना को नमन करता हूं, जिन्होंने दुख की घड़ी में भी आगे बढ़कर कहा कि मेरे बेटे का कत्ल बीफ के चलते नहीं, बल्कि सीट के विवाद में हुआ। क्या सीट के झगड़े को बीफ से जोड़ने वाले लोग समाज से माफी मांगेंगे?<br />
<b><br /></b>
<b>(नवभारत टाइम्स डॉट कॉम में प्रकाशित ब्लॉग)</b></div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0Ghaziabad, Uttar Pradesh, India28.6691565 77.45375779999994828.6691565 77.453757799999948 28.6691565 77.453757799999948tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-11005170972950624182017-07-02T01:26:00.000-07:002017-07-02T01:26:23.838-07:00नाम 'पंडित' था तो मार डाला, होते तो क्या करते?<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
श्रीनगर की जामिया मस्जिद के बाहर राज्य पुलिस के डीएसपी मोहम्मद अयूब पंडित को उन्मादी भीड़ ने सिर्फ इसलिए पीट-पीटकर मार डाला क्योंकि उनके नाम में ‘पंडित’ शब्द शामिल था। वह अपना नाम एम.ए. पंडित लिखते थे। मस्जिद के बाहर सुरक्षा में तैनात पंडित किसी से फोन पर बात कर रहे थे, इस पर उन्मादियों को संदेह हुआ कि वह रिकॉर्डिंग कर रहे हैं। उन पर हमला करने वाली भीड़ ने जब उनके नेमप्लेट पर पंडित लिखा देखा तो वह जानलेवा हो गई और अयूब को वहीं पीटकर मार डाला। ‘पंडित’ शब्द पढ़कर किसी का बेरहमी से कत्ल कर देना बताता है कि कश्मीर घाटी का अलगाववादी तबका किस कदर कट्टर इस्लामिक है। समझा जा सकता है कि जिन लोगों ने सिर्फ एक पंडित शब्द पर अपनी ही सुरक्षा में तैनात अधिकारी को बेदम कर दिया हो, उन्होंने कश्मीरी पंडितों का क्या हाल किया होगा।<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhnRyjBvajEG4vf3sT095h3jtgJcs_Hc2lcphWDG25TYYJJ3mUk-WdVnS7d0SfT6eRNhSoq5fU2FmyF6qoxvD-xRQ92lC43gixJuqkpR9ngLUHYQJ_XfUjfVpbdKFJ4nvyCVrQ8xD8-E7c0/s1600/ayub+pandit.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1065" data-original-width="1600" height="213" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhnRyjBvajEG4vf3sT095h3jtgJcs_Hc2lcphWDG25TYYJJ3mUk-WdVnS7d0SfT6eRNhSoq5fU2FmyF6qoxvD-xRQ92lC43gixJuqkpR9ngLUHYQJ_XfUjfVpbdKFJ4nvyCVrQ8xD8-E7c0/s320/ayub+pandit.jpg" width="320" /></a></div>
यही वजह है कि आज भी देश भर में भटक रहे कश्मीरी पंडित अपने ऊपर हुए अत्याचारों को याद कर सिहर उठते हैं। यह घटना बताती है कि अलगाववादी और उनका अनुसरण करने वाले लोग कथित आजादी के नाम पर इस्लामी निजाम की स्थापना के लिए लड़ रहे हैं, जिसमें किसी कश्मीरी पंडित या सिख के लिए जगह नहीं होगी। यदि उनके नाम का कोई मिल भी जाए तो उसका कत्ल कर दिया जाएगा।<br />
<br />
बीते साल हिज्बुल के खूंखार आतंकी बुरहान वानी की मौत के बाद खुद उसकी मां ने स्पष्ट तौर पर कहा था कि उसके बेटे ने आजादी के लिए नहीं, बल्कि इस्लामी निजाम की स्थापना के लिए शहादत दी है। इसके अलावा गाहे-बगाहे इस्लामिक स्टेट के झंडे फहराए जाने और पाकिस्तान जिंदाबाद के नारे लगना यह साबित करता है कि कश्मीर में अलगाववादी कौन सी आजादी चाहते हैं।<br />
<br />
<b>शब-ए-कद्र की रात हुआ इंसानियत का कत्ल</b><br />
इंसानियत को रौंदने वाली यह घटना रमजान की 27वीं रात को हुई, जिसे शब-ए-कद्र की मुबारक रात कहा जाता है। इस मौके पर मस्जिदों के साथ खानकाहों और दरगाहों में नमाज व इबादत होती है। लोग अपने-अपने गुनाहों से तौबा करते हैं। माना जाता है कि इस दिन कुरान को आकार मिला था। लेकिन, मस्जिद से नमाज अता करने के बाद निकली उन्मादियों की ‘भीड़’ ने जिस तरह से अयूब का कत्ल कर दिया, वह यह बताने के लिए काफी है कि कश्मीर घाटी की मस्जिदों पर अलगाववादी किस तरह से पैठ बना चुके हैं और वहां से क्या संदेश देने की कोशिश की जा रही है।<br />
<br />
<b>कहां हैं गंगा-जमुनी तहजीब की वकालत करने वाले?</b><br />
इस देश की साझा हिंदू-मुस्लिम संस्कृति को गंगा-जमुनी तहजीब कहने वाले अक्सर देश में सेक्युलरिज्म की बात करते हैं। लेकिन, इस घटना पर ऐसे लोगों की चुप्पी बताती है कि वे गंगा-जमुनी तहजीब के किस स्वरूप को लागू करना चाहते हैं। क्या वह ऐसा सेक्युलरिज्म चाहते हैं जिसमें अयूब के नाम के साथ पंडित जुड़ा हो तो उन्हें कुचलकर मार दिया जाए। उल्लेखनीय है कि पूरे देश की तरह जम्मू-कश्मीर की बड़ी मुस्लिम आबादी पीढ़ियों पहले हिंदू धर्म से ही मतांतरित हुई है।<br />
<br />
लेकिन, इस विरासत पर गर्व करने वाले बहुत से ऐसे लोग हैं, जो अब भी अपने पूर्वजों के नाम से जुड़े हैं। अयूब पंडित भी उनमें से एक थे, तो मौजूदा मुस्लिम पहचान के साथ ही खुद को पूर्वजों के नाम से भी जोड़े हुए थे। लेकिन, इस्लामी निजाम की स्थापना का सपना देखने वाले उन्मादियों को भला यह कहां मंजूर था। उससे भी दु:खद है देश भर में सेक्युलरिज्म की वकालत करने वाले राजनीतिक दलों, पत्रकारों और बुद्धिजीवियों की चुप्पी। यह चुप्पी उनके राजनीतिक हितों को साध सकती है, लेकिन सेक्युलरिज्म की कीमत पर ही ऐसा होगा।<br />
<br />
<b>कश्मीर की मस्जिदें क्यों बनीं अलगाववाद का केंद्र?</b><br />
1990 के दशक में कश्मीरी पंडितों और सिखों के खिलाफ हिंसा का ऐलान वहां की मस्जिदों पर लगे लाउडस्पीकरों से ही होता था। इस ऐलान के बाद उन्मादियों की ‘भीड़’ हजारों सालों से साथ रह रहे पड़ोसियों के कत्ल कर देती थी। महिलाओं के रेप करती थी। इन दिनों एक बार फिर यह दौर देखने को मिल रहा है। बीते कई सालों से हर साल ईद की नमाज के बाद ईदी के तौर पर उन्मादी उपद्रव मचाते हैं। ऐसे में राज्य सरकार को इसके लिए प्रयास करने चाहिए कि कश्मीर घाटी की मस्जिदें अलगाववादियों का केंद्र न बनें। वहां से शब-ए-कद्र की मुबारक रात पर शांति का संदेश ही निकले, न कि मस्जिद से निकल उन्मादी ‘भीड़’ फिर किसी अयूब पंडित को मौत के घाट उतार दे।<br />
<br />
<b>(नवभारत टाइम्स डॉट कॉम में प्रकाशित ब्लॉग)</b></div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0Ghaziabad, Uttar Pradesh, India28.6691565 77.45375779999994828.6691565 77.453757799999948 28.6691565 77.453757799999948tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-12917269595089134572017-07-02T00:59:00.000-07:002017-07-02T00:59:24.753-07:00मुस्लिम समाज में कब होगा आंबेडकर का जन्म?<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiBQL_b_E59ptLdGB_tOayfu9tj5RkG0LuFpe5GnLR3yHIioyuNO8xeT6V0rWlLhoSgFkvF_7IDZCJB1iXLfPGDNSnPqGjcI4GRyqq_mCwx1s-yw82f28j1h3N53XCXdc2zlnhYzioLffej/s1600/br+ambedkar.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="380" data-original-width="700" height="216" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiBQL_b_E59ptLdGB_tOayfu9tj5RkG0LuFpe5GnLR3yHIioyuNO8xeT6V0rWlLhoSgFkvF_7IDZCJB1iXLfPGDNSnPqGjcI4GRyqq_mCwx1s-yw82f28j1h3N53XCXdc2zlnhYzioLffej/s400/br+ambedkar.jpg" width="400" /></a></div>
तीन तलाक पर इन दिनों तीखी बहस चल रही है। टीवी ऐंकर और भाजपाई प्रवक्ता मौलवियों पर जोरदार हमले कर रहे हैं और साथ में बैठी पीड़िताएं अपना दर्द बयां कर रही हैं। इनके जवाब में मौलवियों और मुस्लिम पर्सनल लॉ बोर्ड जैसी संस्थाओं से जुड़े लोगों के तर्क हैं- हिंदुओं में तलाक ज्यादा होते हैं, तीन तलाक न हो तो महिला ही मार दी जाए और यह शिगूफा इस्लाम के खिलाफ रचा गया है। पीड़ित महिलाओं को वे उठाकर लाया गया बता रहे हैं। ये और ऐसे तमाम तर्क बताते हैं कि वे भीतर से कितने कमजोर हैं और कैसे अपनी नाइंसाफियों के जवाब में दूसरे लोगों की गलत हरकतों का हवाला दे रहे हैं।<br />
<br />
समस्या की जड़ यहीं है कि पैनल में बैठे कुछ लोग सीधे मौलवियों पर हमला बोल रहे हैं और जवाब में वे हिंदुओं में जारी कुरीतियों का हवाला दे रहे है। इस तरह मौलवी तीन तलाक के विरोध को मुस्लिम कौम के खिलाफ साजिश बताने की कोशिश में हैं। हकीकत यह है कि मनुष्य का स्वभाव है कि उसे यदि कोई दूसरा उसकी खामियां बताता है तो वह आमतौर पर उसे गलत ढंग से लेता है। उसे लगता है कि उनकी कौम और समाज को नीचा दिखाने या उपहास के लिए ऐसा किया जा रहा है। अब तक किसी भी समाज में जो बदलाव हुए हैं, आमतौर पर उनके भीतर से ही आवाज उठने पर हुए हैं। तीन तलाक पर मुस्लिम महिलाएं मुखर हुई हैं तो लगता है कि बदलाव होगा, लेकिन इसे मुकम्मल करने के लिए किसी आंबेडकर की जरूरत है। वरना बहस एक दूसरे पर कीचड़ उछालने से आगे नहीं बढ़ेगी और हालात जस के तस घुटन भरे रहेंगे।<br />
<br />
आज के दौर में देखें तो मुस्लिम समाज की नुमाइंदगी और उनके हकों की रक्षा के नाम पर राजनीति करने वाले तमाम नेता दिखते हैं। असल में ये मुस्लिम नेता ही उनके भीतर सुधार की पहल कर सकते हैं। लेकिन, ये लोग मदरसों को फंडिंग, कब्रिस्तानों की चारदीवारी, लाउडस्पीकर और बीफ बैन जैसे मुद्दों से आगे नहीं बढ़ पा रहे हैं। ऊपरी स्तर पर ऐसे मुस्लिम नेताओं को अभाव दिखता है, जो अंग्रेजी शिक्षा, सेक्युलरिजम और राष्ट्र के प्रति समर्पण में पहली कतार में आने की वकालत करते दिखें। इसकी बजाय वंदे मातरम का विरोध, सेना का विरोध, मोदी-योगी को गालियां और पीड़ित महिलाओं का अपमान किया जा रहा है। यदि ऐसा रहा तो सुधार की गुंजाइश नहीं है, बल्कि आने वाले दिनों में समाज का पिछड़ापन और बढ़ ही सकता है।<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh061TSC9nm_5njRaUOhkQMPsCYwdpSh9mUwW2NgxKbyvtZzKaFSIrM06ymdV8l7uyDON9Jhos2fSN1JpgEGFVieTrFat-jwaBeEHHxVfs8ZuxiGJrmq5UVCa3cXgIAZtBtHQqlU3WkjyDJ/s1600/sir+syed+ahmad+khan.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="750" data-original-width="900" height="266" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh061TSC9nm_5njRaUOhkQMPsCYwdpSh9mUwW2NgxKbyvtZzKaFSIrM06ymdV8l7uyDON9Jhos2fSN1JpgEGFVieTrFat-jwaBeEHHxVfs8ZuxiGJrmq5UVCa3cXgIAZtBtHQqlU3WkjyDJ/s320/sir+syed+ahmad+khan.jpg" width="320" /></a></div>
<b>इतिहास से सीखें तो मिलेगी मदद</b><br />
सर सैयद अहमद खां ने 1877 में ऑक्सफर्ड और कैंब्रिज विश्वविद्यालयों की तर्ज पर अलीगढ़ में ऐंगलो ऑरियंटल कॉलेज की स्थापना की थी। यही बाद में अलीगढ़ मुस्लिम यूनिवर्सिटी के तौर पर स्थापित हुआ। वह पहले व्यक्ति थे, जिन्होंने मुस्लिमों के विकास के लिए अंग्रेजी की शिक्षा की वकालत की थी। हालांकि द्विराष्ट्र सिद्धांत की वकालत करने वाले भी वह पहले व्यक्ति थे, जिसके बारे में फिर बात करेंगे। लेकिन मुस्लिम समाज के लिए उनके प्रयासों का बड़े पैमाने पर असर उस वक्त दिखा था और आजादी से पूर्व भारत में मुस्लिमों की शिक्षा का औसत करीब-करीब हिंदुओं के समान ही था। लेकिन, आजादी के बाद मुस्लिम समाज इस स्थिति को बरकरार रखने में नाकामयाब रहा तो इसमें तत्कालीन सरकारों के अलावा उनके अपने नेतृत्व का बड़ा योगदान रहा। सैयद अहमद खां ने जिस दौर में मुस्लिमों की आधुनिक शिक्षा की वकालत की थी, तब हिंदू समाज में इस बारे में बहुत विचार नहीं था। लेकिन, आज मुस्लिम समाज में एक बड़ा तबका परंपरागत धार्मिक शिक्षा ही ले रहा है और यही उसके पिछड़ेपन की मूल वजह है। लेकिन, इसमें किसी भी तरह के सुधार की कोशिश को इस्लाम पर हमले की तरह पेश किया जाता है।<br />
<br />
<b>एक आंबेडकर चाहिए बदलाव के लिए</b><br />
भीमराब आंबेडकर ने दलितों के उत्थान के लिए नारा दिया था, ‘लड़ो लड़ाई पढ़ने को, पढ़ो समाज बदलने को।’ आज दलितों में उत्थान की जो स्थिति दिखती है, उसमें सबसे बड़ा योगदान आंबेडकर का ही है। लेकिन, यह उत्थान ‘दलित खतरे में हैं’ के नारे या फिर परंपरागत कामों को जारी रखकर नहीं आया है। इस सुधार के लिए आंबेडकर ने दलितों की शिक्षा, महिलाओं के अधिकारों और समाज में बराबरी के स्थान की वकालत की थी। मुस्लिम समाज को आंबेडकर से सीखते हुए महिलाओं को बराबरी का दर्जा देने की पहल करनी चाहिए। इसके लिए उन्हें एक आंबेडकर की जरूरत है, जो उनके बीच से ही हो सकता है। फिलहाल तो इसकी कमी दिखती है। जितनी जल्दी मुस्लिम समाज में आंबेडकर उभरेंगे उतना ही अच्छा होगा। कोई भाजपाई प्रवक्ता, टीवी के ऐंकर, अखबारों के लेखक उनकी समस्या का समाधान नहीं कर सकते।<br />
<br />
<b>(नवभारत टाइम्स डॉट कॉम में प्रकाशित ब्लॉग)</b></div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0Ghaziabad, Uttar Pradesh, India28.6691565 77.45375779999994828.6691565 77.453757799999948 28.6691565 77.453757799999948tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-89361505431860596192017-07-02T00:47:00.000-07:002017-07-02T00:47:27.938-07:00सेक्युलरों को छोड़नी होगी मुस्लिम केंद्रित राजनीति?<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjgArK99-HUzMmmh9pv37YZYldQAvd1HohvL6lCFrBM6PBLQkKcuPR3i8P9ooIu0SA8uuQEfpHwQSao1hLpiEIiD-77-gKjGrxfZtRNKG85Q5lBih8f6mCCHm-J1F4QJNhPRpKBKNtj9iYY/s1600/narendra+modi.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="404" data-original-width="647" height="248" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjgArK99-HUzMmmh9pv37YZYldQAvd1HohvL6lCFrBM6PBLQkKcuPR3i8P9ooIu0SA8uuQEfpHwQSao1hLpiEIiD-77-gKjGrxfZtRNKG85Q5lBih8f6mCCHm-J1F4QJNhPRpKBKNtj9iYY/s400/narendra+modi.jpg" width="400" /></a></div>
5 राज्यों के विधानसभा चुनाव में बीजेपी ने उत्तर प्रदेश और उत्तराखंड में बहुमत हासिल कर लिया है। पूर्वोत्तर राज्य मणिपुर में भी वह कांग्रेस से आगे निकली है। खासतौर पर यूपी में बीजेपी का 300 सीटों के आंकड़े पर पहुंचना राजनीतिक विश्लेषकों को चौंकाने वाला है, लेकिन सेक्युलरिज्म के नाम पर लड़ने वाले दलों को यह सबक भी सिखाता है। पीएम नरेंद्र मोदी के नेतृत्व में हुए इस चुनाव में यूपी के मतदाताओं ने जिस तरह से बीजेपी के पक्ष में रुख किया है, उससे साबित होता है कि कांग्रेस-एसपी और बीएसपी का सेक्युलर बनाम सांप्रदायिक का मुद्दा नहीं चला। कह सकते हैं कि बीजेपी की जीत और अन्य लोगों की हार का रहस्य इसी में छिपा है।<br />
<br />
<b>2002 से आगे नहीं बढ़ सके विपक्षी दल</b><br />
यदि हम कांग्रेस, समाजवादी पार्टी और बहुजन समाज पार्टी की रणनीति देखें तो वह बार-बार सांप्रदायिक ताकतों को हराने और मुस्लिम मतदाताओं से साथ देने की अपील कर रहे थे। गुजरात दंगों के हवाले दिए जा रहे थे, लेकिन इन दलों को सोचना होगा कि घड़ी को रोक देने से वक्त नहीं थम जाता। 2002 से 2017 तक नरेंद्र मोदी और बीजेपी ने लंबा सफर तय किया है। यही वजह है कि वह राम मंदिर और धारा 370 जैसे मुद्दे को बहुत तूल नहीं देती है, इसके बाद भी उसे बड़ा समर्थन मिलता है। कह सकते हैं कि मोदी के नेतृत्व में बीजेपी को मिलने वाले समर्थन में हिंदुत्ववादियों के अलावा बड़ा हिस्सा उन लोगों का है, जो विकास की चाह रखते हैं। यानी पीएम नरेंद्र मोदी और बीजेपी ने अपनी विकास की छवि गढ़ने में सफलता पाई है, जबकि कांग्रेस, एसपी और बीएसपी 2002 से आगे नहीं बढ़े हैं।<br />
<br />
<b>उपेक्षित जातियों को दिखी बीजेपी में संभावना</b><br />
बीजेपी ने विकास को मुद्दा बनाते हुए उन जातियों को साधने का काम किया है, जिन्हें एसपी, बीएसपी और कांग्रेस हाशिये पर रख रहे थे। कुम्हार, लुहार, बढ़ई, कुर्मी, मल्लाह, कोरी, स्वर्णकार और अन्य कम संख्याबल वाली जातियों को बीजेपी ने अपनी ओर लुभाने का काम किया है। इसकी वजह यह है कि ये सभी जातियां बीते 20 सालों से एसपी और बीएसपी में अपने वजूद को तलाश रही थीं। शायद यही वजह है कि इन जातियों ने केंद्र में ओबीसी का चेहरा बने पीएम मोदी और राज्य में केशव प्रसाद मौर्य में अपने लिए संभावनाएं देखीं।<br />
<b><br /></b>
<b>नरेंद्र मोदी का टारगेट करने का हुआ नुकसान</b><br />
यदि विपक्ष के नेता के तौर पर मुझे रणनीति बनानी हो तो मेरा फोकस अपनी पॉजिटिव कैंपेनिंग करने पर होगा। इससे उलट यूपी समेत देश भर में विपक्षी दल नरेंद्र मोदी को निशाना बनाते रहे हैं। आमतौर पर देखा गया है कि यदि किसी लोकप्रिय नेता पर विपक्षी हमला करते हैं तो उसकी लोकप्रियता में इजाफा हो जाता है। ऐसे में विपक्षी दलों को पीएम मोदी पर निशाना साधने की बजाय अपनी उपलब्धियों और अजेंडे का बखान करने पर ध्यान देना होगा।<br />
<b><br /></b>
<b>अल्पसंख्यकवाद पड़ गया भारी</b><br />
गैर-बीजेपी दल लंबे समय से मुस्लिम और जातिगत समीकरण को साधकर जीत का गणित बिठाती रही हैं। समाजवादी पार्टी मुस्लिम और यादव गठजोड़, बीएसपी मुस्लिम और दलित गठजोड़ के जरिए राजनीति करती रही हैं। लेकिन ऐसी राजनीति तभी सफल होती है, जब बहुसंख्यक समाज के बड़े तबके का समर्थन हो। जमीनी हकीकत यह है कि कांग्रेस और एसपी के प्रति बहुसंख्यक समाज में यह संदेश गया है कि ये दल अल्पसंख्यकवाद की राजनीति करते हैं। वहीं, मायावती की बीएसपी भी इसी तरह की राजनीति के चलते अपने कोर वोट बैंक को भी जोड़ने में असफल रही है। कह सकते हैं कि आने वाले वक्त में इन दलों को अपनी अल्पसंख्यकवादी छवि को तोड़ने के लिए काम करना होगा।<br />
<br />
<b>(नवभारत टाइम्स डॉट कॉम में प्रकाशित ब्लॉग)</b></div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0Ghaziabad, Uttar Pradesh, India28.6691565 77.45375779999994828.6691565 77.453757799999948 28.6691565 77.453757799999948tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-38813590981362200562017-07-02T00:40:00.000-07:002017-07-02T00:40:36.706-07:00इंसानियत से परे यह कैसी कश्मीरियत!<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgjxVXaUEEVGdopwwbpOLv9UoffMZQk8-_rLpjGDYZAZtRt4cwjfzeD4P-KeJpakPY7vEOYYr62xT5TzSGd-eMLlBXnxt4nsXSKFiKc2sk6nCC5TyZHgfvFkAnS2uxl-CVc9Lg8bOBsEUpN/s1600/west+pak+refugees.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="423" data-original-width="634" height="213" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgjxVXaUEEVGdopwwbpOLv9UoffMZQk8-_rLpjGDYZAZtRt4cwjfzeD4P-KeJpakPY7vEOYYr62xT5TzSGd-eMLlBXnxt4nsXSKFiKc2sk6nCC5TyZHgfvFkAnS2uxl-CVc9Lg8bOBsEUpN/s320/west+pak+refugees.jpg" width="320" /></a></div>
भारत की आजादी के 70 साल होने को हैं। बंटवारे के समय उत्पीड़न के चलते पश्चिमी पाकिस्तान से भागकर जम्मू-कश्मीर आए शरणार्थियों को आज भी अपने अस्तित्व की तलाश है। मौजूदा बीजेपी-पीडीपी सरकार ने उन्हें मामूली राहत देते हुए आवास प्रमाण पत्र जारी करने का फैसला लिया है ताकि वे केंद्रीय संस्थानों और अर्ध सैनिक बलों में नौकरियों के लिए आवेदन कर सकें। ध्यान रहे कि अब भी उनका स्टेटस नहीं बदलेगा और वह प्रदेश विधानसभा के चुनाव में मतदान नहीं कर सकेंगे। सूबे के विभागों में निकलने वाली नौकरियों के भी वे हकदार नहीं होंगे। इन 19 हजार 960 परिवारों के करीब 85 हजार लोगों के पास आम चुनाव में मतदान का अधिकार है, लेकिन जम्मू-कश्मीर का संविधान विधानसभा चुनाव में उन्हें वोट डालने की अनुमति नहीं देता। विधानसभा और निकाय चुनावों में वही व्यक्ति मतदाता हो सकता है, जो वहां का मूल निवासी हो।<br />
<br />
इन 85 हजार लोगों को सिर्फ केंद्र की नौकरियों के आवेदन के लायक दर्जा देने पर जम्मू-कश्मीर की घाटी में कोहराम मचा है। कश्मीरियत और इंसानियत की दुहाई देने वाले कट्टरपंथी इन बेसहारा लोगों को मामूली सहारा दिए जाने के विरोध में सूबे में आग लगाने को तैयार हैं। घाटी बंद का ऐलान किया जा रहे है और कहा जा रहा है कि इससे प्रदेश का जनसंख्या संतुलन बिगड़ जाएगा। इसके उलट इन अलगाववादियों ने हजारों विदेशी मुस्लिम शरणार्थियों को घाटी में पनाह दे रखी है। निश्चित तौर पर यह इंसानियत भी है, लेकिन क्या यह सिर्फ इस्लाम को मानने वालों के लिए ही जगती है। आखिर, जो हमदर्दी सुदूर बर्मा से आए मुस्लिमों के लिए है, वही बेसहारा पश्चिम पाक से आए शरणार्थियों के लिए क्यों नहीं दिखती।<br />
<br />
हुर्रियत कॉन्फ्रेंस और नैशनल कॉन्फ्रेंस ने इस मुद्दे पर बवाल काटना शुरू कर दिया है। लेकिन, आज तक रोहिंग्या मुस्लिमों की घाटी में मौजूदगी को लेकर एक पत्थर तक नहीं उछला। क्या कश्मीरियत सिर्फ मुस्लिमों से हमदर्दी सिखाती है और हिंदुओं से दुश्मनी? अलगाववादियों के सुर में सुर मिला रहे अब्दुल्ला परिवार को भी इन सवालों के जवाब देने होंगे। यदि कश्मीरियत के नाम पर यूं ही शरणार्थियों और बाशिदों के समुदायों को देखकर ही नीतियां बनेंगी तो फिर प्रदेश की समस्याएं हल नहीं होंगी।<br />
<br />
अटल बिहारी वाजपेयी ने कश्मीर की नीति के तहत इंसानियत, जम्हूरियत और कश्मीरियत का त्रिसूत्रीय फॉर्म्युला दिया था। 70 साल में पहली बार प्रदेश की सरकार ने इस नीति के पहले फॉर्म्युले, इंसानियत के तहत इन शरणार्थियों को एक पहचान देने का प्रयास किया है। यदि अलगाववादी और अब्दुल्ला परिवार इसी तरह इंसानियत का विरोध करते रहे तो प्रदेश में सांप्रदायिक उन्माद तो फैल सकता है, लेकिन जम्हूरियत और कश्मीरियत पर कभी बात नहीं हो सकेगी।<br />
<br />
<b>शरणार्थियों में 80 फीसदी दलित</b><br />
पश्चिमी पाकिस्तान से आए इन शरणार्थियों में करीब 80 फीसदी संख्या दलित समुदाय के लोगों की है। लेकिन, आज भी भारत जैसे आजाद मुल्क में ये लोग गुलामों की जिंदगी जी रहे हैं। पूरे देश में आपसी रंजिश और अन्य व्यक्तिगत मुद्दों पर झगड़ों में दलित ऐंगल की तलाश करने वाले नेता आखिर यहां क्यों मौन साधे हैं। गुजरात के ऊना में दलितों का उत्पीड़न निश्चित तौर पर चिंता की बात है, लेकिन जम्मू-कश्मीर में उन्हें गुलाम बनाकर रखना कैसे सहन किया जा सकता है।<br />
<b><br /></b>
<b>(नवभारत टाइम्स डॉट कॉम में प्रकाशित ब्लॉग)</b></div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0Ghaziabad, Uttar Pradesh, India28.6691565 77.45375779999994828.6691565 77.453757799999948 28.6691565 77.453757799999948tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-7030088503864957162017-07-02T00:24:00.000-07:002017-07-02T00:24:43.232-07:00'गांधी मार्ग' के सच्चे पथिक का चले जाना<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibCK-PtmpxJ0Fe2cBXytN8q7fcAOJNB8yWMjYzW9MHQpvicyzPS6TAiu7iGqqX7qSCrKd0G97ItbTOFYXbPtDBLoHv75mg29wvpg4_3CmY7flmQGvkRK6OTaPUQT2ryXOm6taVByVSYM16/s1600/anupan.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="600" data-original-width="800" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibCK-PtmpxJ0Fe2cBXytN8q7fcAOJNB8yWMjYzW9MHQpvicyzPS6TAiu7iGqqX7qSCrKd0G97ItbTOFYXbPtDBLoHv75mg29wvpg4_3CmY7flmQGvkRK6OTaPUQT2ryXOm6taVByVSYM16/s320/anupan.jpg" width="320" /></a></div>
<b>विकास क्या है?</b> उन्होंने बातचीत के दौरान जब यह सवाल पूछा तो मैंने औपचारिक शिक्षा से लेकर समाज और मीडिया से विकास के बारे में जो समझा था, वह उड़ेल दिया। सब गलत साबित हुआ और विकास की जो अवधारणा उन्होंने बताई, मुझे वही सही जान पड़ी और आज भी ऐसा ही लगता है। वह शख्स कोई और नहीं, तालाबों वाले अनुपम मिश्र थे। सोमवार को जब उनके देहांत की खबर सुनी तो अवाक रह गया। तमाम पर्यावरण प्रेमियों और गांधी के सिद्धांतों में आस्था रखने वाले लोगों के लिए यह अपने ही किसी हिस्से के टूट कर गिर जाने जैसा है। गांधी शांति प्रतिष्ठान से कुछ प्लॉट छोड़कर प्रवासी भवन नाम की इमारत है। 2012 की गर्मियों की बात है, मैं वहीं जम्मू-कश्मीर अध्ययन केंद्र के दफ्तर में बैठता था। इसी बीच मेरा नया शौक हो गया था, दोपहर में अनुपम जी के पास जाकर बैठना। एक करीबी मित्र ने उनसे एक बार मिलवाया था, उनसे मिलने के लिए अपॉइंटमेंट की जरूरत नहीं थी। बस उनके पास वक्त हो और आपको मिल ही जाएगा। हर पर्यावरणप्रेमी शख्स को वह अपने से लगते थे।<br />
<br />
उनसे मिलने से पहले ही उनकी अनुपम कृति ‘आज भी खरे हैं तालाब’ पढ़ चुका था। लेकिन, जब उनसे मिला तो पता चला कि इस पुस्तक को लिखने वाले सिर्फ लिक्खाड़ नहीं है, उनकी जिंदगी ही तालाबों को बचाने में रिसी है। बात-बात में मैंने बताया कि उनकी पुस्तक मैंने पढ़ी है और मुलाकात की इच्छा हुई तो आ गया। कुछ देर की बातचीत के बाद उन्होंने मुझे अपनी एक नई कृति ‘ना जा स्वामी परदेसा’ दी, जो उत्तराखंड की पृष्ठभूमि पर है। चलते हुए मैंने उनसे मोबाइल नंबर की मांग की तो पता चला वह इस उपकरण का इस्तेमाल ही नहीं करते। कहा, ‘मोबाइल नहीं रखता, जहां बैठे हैं आप, यही मेरा पता है। जब इच्छा हो आ जाना।’ गांधी शांति प्रतिष्ठान ही उनका आवास था।<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhjiVoLELyHAU7a-94abbBPTcSmFo88yKH62zpqIfdDAKOMp8GZPtV85tbYcAgMmZGpugb-3rnJsnM06KMulOfmIgLmjvsgzM4t9lBFkaEOBG2f30zkqQ5RGHvnLc4nIIs69a4AfyEH4eYG/s1600/talaab.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="640" data-original-width="505" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhjiVoLELyHAU7a-94abbBPTcSmFo88yKH62zpqIfdDAKOMp8GZPtV85tbYcAgMmZGpugb-3rnJsnM06KMulOfmIgLmjvsgzM4t9lBFkaEOBG2f30zkqQ5RGHvnLc4nIIs69a4AfyEH4eYG/s320/talaab.jpg" width="252" /></a></div>
<br />
<br />
<b>‘गांधी मार्ग’ के सच्चे पथिक</b><br />
यूं तो वह ‘गांधी मार्ग’ के संपादक थे, लेकिन सही मायनों में वह गांधी की राह के सच्चे पथिक थे। गांधी जी के हिंद स्वराज और अनुपम जी की जीवनशैली में बहुत समानताएं थीं। उन्होंने वातानुकूलित कमरों में बैठकर ओजोन की परत में छेद को लेकर चिंताएं जाहिर नहीं कीं। वे झोला उठाकर सुदूर इलाकों में बदलाव के लिए निकले और दिल्ली में भी विकास का सही अर्थ समझाते रहे। चाहे आसमान से बरसा पानी हो या जमीन से निकला जल, उसे बचाए रखने की हमेशा सीख देते रहे। कहते थे- रहिमन पानी राखिए, बिन पानी सब सून। यह सूक्ति भी पानी की कमी के अनुभव से ही निकली होगी।<br />
<br />
<b>विकास के ‘अनुपम’ मायने</b><br />
विकास के बारे में कहते थे, ‘यह एक ऐसी बारात है, जो अपने पीछे सिर्फ कूड़े का ढेर, गरीबी, असमानता और मलिन बस्तियां छोड़ रही है।’प्रकृति के संरक्षण के बिना विकास को वह बेमानी और अस्थायी मानते थे। यह सिर्फ उनकी राय नहीं थी, बल्कि जैसा वह कहते थे, वैसा ही जीवन उन्होंने जिया। लोग कहते हैं कथनी और करनी एक जैसी होनी चाहिए, लेकिन मैं मानता हूं कि उनकी करनी, उनकी कथनी से कहीं आगे थी। उन्होंने अपनी बात बाद में कही, पहले कर दिखाया।<br />
<br />
<b>सेल्फ मार्केटिंग से कोसों दूर</b><br />
टीवी स्क्रीन पर छाने और अखबारों की सुर्खियों में आने की लालसा उनसे कोसों दूर थी। सेल्फ मार्केटिंग के इस दौर में क्या खोया और क्या पाया, इसकी परवाह किए बिना इस तरह से अपने मिशन और विजन के प्रति समर्पित रहना, कोई अनुपम ही कर सकता है।<br />
<br />
विनम्र श्रद्धांजलि…<br />
<br />
<b>(नवभारत टाइम्स डॉट कॉम में प्रकाशित ब्लॉग)</b></div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0Ghaziabad, Uttar Pradesh, India28.6691565 77.45375779999994828.6691565 77.453757799999948 28.6691565 77.453757799999948tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-84073338988244071332017-07-02T00:03:00.000-07:002017-07-02T00:03:30.633-07:00इससे अच्छा तो दलित ईसाई 'घर वापसी' कर लें<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhVHtvigcwbinZYIyHODVyHBXPrF4Zonwc3xvdTkK-Hky9DuKBLNcIGj1RTJYzGeKly9XnuVfiqvp3T021a2B_7pvYsw42XGGKCquKrVsqft06LkuKq4la4xxN_bXklQj0uEnCb2v6_hioq/s1600/christians.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="321" data-original-width="544" height="188" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhVHtvigcwbinZYIyHODVyHBXPrF4Zonwc3xvdTkK-Hky9DuKBLNcIGj1RTJYzGeKly9XnuVfiqvp3T021a2B_7pvYsw42XGGKCquKrVsqft06LkuKq4la4xxN_bXklQj0uEnCb2v6_hioq/s320/christians.jpg" width="320" /></a></div>
<b>‘दलित ईसाइयों को बड़े पैमाने पर छुआछूत और भेदभाव का शिकार होना पड़ता है। देश भर के कैथलिक चर्च में 5,000 से ज्यादा बिशप हैं, लेकिन इनमें दलित ईसाइयों की संख्या महज 12 है।’ </b>यह किसी दक्षिणपंथी नेता का दावा नहीं है, बल्कि भारत के कैथलिक चर्च की स्वीकारोक्ति है। इतिहास में पहली बार इंडियन कैथलिक चर्च ने यह स्वीकार किया है कि जिस छुआछूत और जातिभेद के दंश से बचने को दलितों ने हिंदू धर्म को त्यागा था, वे आज भी उसके शिकार हैं। वह भी उस धर्म में जहां कथित तौर पर उनको वैश्विक ईसाईयत में समानता के दर्जे और सम्मान के वादे के साथ शामिल कराया गया था।<br />
<br />
<blockquote class="tr_bq">
देश में कैथलिक चर्च के कुल 1.9 करोड़ सदस्य हैं, इनमें से 1.2 करोड़ दलित ईसाई यानी हिंदू धर्म से बरगलाकर लाए गए लोग हैं। कैथलिक बिशप्स कॉन्फ्रेंस ऑफ इंडिया द्वारा ‘पॉलिसी ऑफ दलित इम्पावरन्मेंट इन द कैथलिक चर्च इन इंडिया’ नाम से प्रकाशित 44 पेज की रिपोर्ट के मुताबिक, ‘चर्च में दलितों से छुआछूत और भेदभाव बड़े पैमाने पर मौजूद है। इसे जल्द से जल्द खत्म किए जाने की जरूरत है।’ यह रिपोर्ट शायद उन लोगों की आंखें खोल सके, जो ईसाई मिशनरियों के धर्मांतरण को न देखने के लिए ‘गांधारी’ बने बैठे हैं। वामपंथी और कुछ दलित चिंतक अक्सर कहते हैं कि जो हिंदुत्व दलितों को बराबरी नहीं दे सकता, उससे निकल जाना ही बेहतर है। इस रिपोर्ट के बहाने उन्हें यह बताना चाहिए कि आखिर वे हिंदुत्व से निकलकर भी दलदल में क्यों हैं?</blockquote>
<br />
अक्सर ऐसे बुद्धिजीवी दो अलग-अलग शब्दों, दलित और हिंदू, का इस्तेमाल करते हैं। इसके लिए उनका तर्क है कि हिंदू तो सिर्फ सवर्ण हैं और दलितों को अधिकार ही नहीं तो हिंदू कैसे? अब वे बताएंगे क्या कि ईसाई तो कुछ गिने-चुने बिशप हैं, और दलित तो दलित ही हैं। कैथलिक चर्च की रिपोर्ट में कहा गया है कि दलितों के साथ अन्याय हो रहा है और चर्च के भी तरह बदलाव की जरूरत है ताकि उन्हें पर्याप्त अधिकार दिए जा सकें। आजादी के 70 साल बीत गए और धर्मांतरण उससे पहले से भी जारी है, आखिर अब तक दलितों को ईसाईयत के हक क्यों न मिल सके। यदि उन्हें ईसाई धर्म में भी छुआछूत और भेदभाव के साथ ही जीना है तो फिर हिंदू धर्म में ‘घर वापसी’ करने का विकल्प कहां गलत है? यहां कम से कम उन्हें आरक्षण तो मिलेगा।<br />
<br />
<b>चर्च की नीयत में खोट और नेताओं को चाहिए सिर्फ वोट</b><br />
इसी रिपोर्ट में कैथलिक चर्च ने दोहराया है कि हम लंबे समय से दलित ईसाइयों को आरक्षण दिलाने के लिए लड़ रहे हैं और यह उन्हें मिलना ही चाहिए। रिपोर्ट में सुप्रीम कोर्ट की ओर से दलित ईसाइयों को आरक्षण दिए जाने की मांग को खारिज किए जाने की भी आलोचना की गई है। वामपंथी चिंतक और चर्च के पैरोकार कहते हैं कि ईसाई मिशनरी का उद्देश्य सिर्फ सेवा करना है। यदि ऐसा है, तो मिशनरी और चर्च उन्हें ईसाई धर्म में भेदभाव और छुआछूत के साथ गुलाम क्यों बनाए हुए हैं? उन्हें हिंदू धर्म में वापसी के लिए प्रेरित क्यों नहीं करते, जहां उन्हें आरक्षण मिल सके और स्वधर्म में बराबरी का हक भी। आखिर ईसाई के तौर पर ही उन्हें दलित बनाए रखने की जिद क्यों? क्या किसी चिंतक के पास है इसका जवाब? राजनीतिक दलों से इस बारे में कुछ उम्मीद करना बेमानी होगा, जिन्हें सिर्फ दलितों का वोट चाहिए। भले ही नवबौद्ध बनकर दें, दलित ईसाई के तौर पर दें या फिर इस्लाम की निचली कड़ी से जुड़कर।<br />
<br />
<b><br /></b>
<b>धर्मांतरण अब भी जारी है, अब किसकी बारी है?</b><br />
देश का मीडिया और नीति-निर्माण के पदों पर दशकों से बैठे रहे वामपंथी चिंतक ईसाई मिशनरियों द्वारा धर्मांतरण किए जाने की हकीकत को नकारते रहे हैं। लेकिन, इस धर्मांतरण और धर्मांतरण से राष्ट्रांतरण के स्मारक आपको गांवों से लेकर शहरों तक में देखने को मिल जाएंगे। एक उदाहरण मैं दे रहा हूं, जब चाहे देख लीजिएगा। दिल्ली से लखनऊ को जोड़ने वाले नैशनल हाईवे-24 के पास गाजियाबाद के विजय नगर इलाके में कुछ वर्ष पूर्व तक कृष्णा नगर नाम की एक बस्ती थी। आज इसे क्रिश्चियन नगर बागू के नाम से जाना जाता है। बस्ती आज भी दलितों की ही कहलाती है, लेकिन अब यहां हिंदू नहीं रहते बल्कि मिशनरी की फसल लहलहाती है। मिशनरी में काम करने वाले लोग खुद इनके बीच नहीं रहते। पॉश कॉलोनियों से सुबह इन्हें बरगलाने आते हैं और शाम तक स्कूल और चर्च में कथित सेवा करते हैं और लौट जाते हैं। कृष्णा नगर बागू से क्रिश्चियन नगर बने इस इलाके के दलित अब भी दलित ही हैं, उनकी हालत नहीं बदली है। लेकिन मिशनरी के लोगों ने इनके दिलोदिमाग में हिंदू समाज और भारत के प्रति पहले की अपेक्षा नफरत का भाव जरूर पैदा कर दिया है।<br />
<b><br /></b>
<b>(नवभारत टाइम्स डॉट कॉम में प्रकाशित ब्लॉग)</b></div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0Ghaziabad, Uttar Pradesh, India28.6691565 77.45375779999994828.446309499999998 77.131034299999953 28.8920035 77.776481299999944tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-63399398012359407272016-11-26T21:52:00.003-08:002016-11-26T21:54:06.512-08:00…तो यूं मैं काफिर से मुसलमान हो गया!<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: left;">
सुबह के करीब 4 बजे थे, मैं नाइट शिफ्ट में ऑफिस में था। इस बीच एक न्यूज वेबसाइट पर मैं गया तो मुख्य खबर से ठीक नीचे एक विज्ञापन देखा, जो इस बात का प्रचार था कि आप कैसे मुसलमान बन सकते हैं और इसके क्या फायदे हैं। उत्सुकता में मैंने इस पर (IslamReligion.com) क्लिक किया तो वहां मुझ जैसे विधर्मियों का इस्लाम में धर्मांतरण कराने के लिए 24 घंटे ऑनलाइन चैट सेवा थी। मैं चैटिंग में जुट गया, मैंने पूछा कि मैं इस्लाम अपनाना चाहता हूं, क्या करना होगा। इसके जवाब में उधर से कहा गया, मैं बहुत खुश हूं कि आपने इस्लाम अपनाने के बारे में सोचा, इससे आप नरक की आग से बाहर आ सकेंगे।</div>
<blockquote class="tr_bq">
इसके बाद चैट ही उन्होंने मेरा नंबर पूछा और कॉल किया। उन्होंने इस्लाम में ईमान लाने के लिए मुझसे 'ला इलाहा इल्लल्लाह मुहम्मदुर्रसूलुल्लाह' दोहराने को कहा। मैंने दोहराया, इसके बाद उस व्यक्ति ने मुझे बधाई दी और कहा कि ब्रदर अब आप मुसलमान हो गए हैं। मैंने उससे पूछा कि आप कॉल कहां से कर रहे हैं तो जवाब था, सऊदी अरब से। (इस पूरी बातचीत की कॉल रिकॉर्डिंग मेरे पास मौजूद है) तो दोस्तों इस तरह मैं सुबह-सुबह हिंदू से मुसलमान हो गया। यही नहीं पूरी बातचीत के बाद धर्मांतरण का गोरखधंधा चलाने वाली इस वेबसाइट की ओर से मुझे ई-मेल पर कुछ सामग्री भेजकर मुझे बताया गया कि अब आपके सार पाप धुल जाएंगे और आप जन्नत में पहुंचेंगे। </blockquote>
<br />
इसके अलावा एक और वेबसाइट www.newmuslims.com पर जाकर मुझे अध्ययन के लिए कहा गया ताकि मैं इस्लाम में ईमान ला सकूं। इस वेबसाइट पर यह बताया गया है कि आपको मुसलमान बनने से किस तरह फायदे होंगे। इसके अलावा तमाम जहरीले सिद्धांत भी बताए गए हैं, जिनका अनुसरण करते हुए पक्के मुसलमान बन सकते हैं और पापियों (दूसरे धर्म के लोग) के संसार से बाहर आ सकते हैं।<br />
<br />
<b>जिहादी तैयार करने का विषबीज</b><br />
इसके अलवाा इस वेबसाइट में जिहाद के बारे में भी बताया गया है कि इसका अर्थ क्या होता है। इस वेबसाइट के अनुसार दो तरह के जिहाद होते हैं, एक रक्षात्मक और दूसरा आक्रामक। रक्षात्मक जिहाद वह है, जब मुस्लिम देश या कौम पर हमले के जवाब में हथियार उठाएं। आक्रामक जिहाद का अर्थ है, आप पापियों द्वारा शासित देश पर कब्जे के लिए हमले करें। दोनों को सही माना गया है। यही नहीं इस वेबसाइट पर ऐसे तमाम लोगों के उदाहरण दिए गए हैं, जो नए मुस्लिम बने हैं। इन लोगों में भारत और विदेशों में बसे तमाम हिंदुओं के भी शामिल होने का दावा किया गया है।<br />
<br />
<b>इससे ही तो नहीं भटक रहे भारत के युवा?</b><br />
बीते कुछ सालों में महाराष्ट्र, केरल और तमिलनाडु जैसे कई राज्यों से मुस्लिम युवाओं के इस्लामिक स्टेट में शामिल होने की खबरें आई हैं। इनमें हिंदू और ईसाई धर्म से ताल्लुक रखने वाले भी कुछ युवा थे, जिन्होंने धर्मांतरण किया और फिर इस्लामिक स्टेट में शामिल हो गए। (पढ़ें रिपोर्ट: http://indianexpress.com/article/india/india-news-india/five-of-15-kerala-missing-had-converted-to-islam-just-a-year-ago-2904344/) ऐसे में यह सवाल उठता है कि क्या ऐसी ऑनलाइन सामग्री से ही ये लोग आईएस जैसे आतंकी संगठनों में शामिल नहीं हो रहे?<br />
<br />
<b>सबसे बड़ा सवाल तो सरकार से ही है?</b><br />
किसी भी समाज का हर व्यक्ति धर्म को लेकर समान चेतना नहीं रखता। जन्नत के सपने, सारे पाप धुलने के वादे और तमाम हसीन वादों के चलते सामान्य समझ वाले युवाओं के भटकने की खासी संभावना रहती है।देश के गृह मंत्री राजनाथ सिंह कई बार दोहरा चुके हैं कि इस देश के मुसलमान आईएस से कतई प्रभावित नहीं हैं। लेकिन, धर्मांतरण और जिहाद की यह ऑनलाइन मंडियां क्या उन्हें इस प्रभाव में लेने का काम नहीं कर रहीं हैं? यदि सरकार वाकई माहौल सुधारना चाहती है तो उसे इस पर लगाम कसनी ही चाहिए।<br />
<br />
<b>जानें, क्या कहता है संविधान</b><br />
संविधान में धर्म की स्वतंत्रता के अधिकार का जिक्र अनुच्छेद 25-28 में किया गया है। आमतौर पर ऐसे लोग देश के संविधान में धर्म के प्रचार की छूट का हवाला देते हुए अपना बचाव करते हैं। यह ध्यान देने की बात है कि संविधान में सिर्फ धर्म के प्रचार की बात की गई है, लेकिन धर्मांतरण को गलत मानते हुए इसे किसी व्यक्ति के विवेक के अधिकार का हनन करार दिया गया है। संविधान के अनुसार, देश का कोई आधिकारिक राज्य धर्म नहीं है और राज्य द्वारा सभी धर्मों के साथ निष्पक्षता और तटस्थता से व्यवहार किया जाना चाहिए। अनुच्छेद 25 सभी लोगों को विवेक की स्वतंत्रता तथा अपनी पसंद के धर्म के उपदेश, अभ्यास और प्रचार की स्वतंत्रता की गारंटी देता है।<br />
<br />
<b>क्या कहता है कानून?</b><br />
कानून के जानकारों का कहना है कि इस तरह के प्रचार को लेकर किसी तरह का लीगल ऐक्शन लिया जाना मुश्किल है। इसकी वजह यह है कि भारतीय दंड संहिता में इस बारे में स्पष्टता नहीं है। हां, यदि कोई आपके धार्मिक विश्वास और मान्यता को ठेस पहुंचाता है तो आप केस दर्ज करा सकते हैं। सीधे तौर पर यदि कुछ न कहा गया हो तो ऐसा साबित करना मुश्किल होता है। यही वजह है कि हाल ही में इस्लामिक धर्म उपदेशक जाकिर नाइक के खिलाफ भी कानूनी कार्रवाई को लेकर जानकारों की राय बंटी हुई है।<br />
<br />
<b>साइबर रैडिकलाइजेशन रोकने को जरूरी है ठोस साइबर लॉ </b><br />
देश में साइबर लॉ के जानकार कहे जाने वाले पवन दुग्गल कहते हैं, 'बीते कुछ सालों में इंटरनेट पर हाइपर रैडिकल कॉन्टेंट की बाढ़ आ गई है। लेकिन, इसे रोकने में हमारा आईटी कानून असफल है। इसकी वजह यह है कि आईटी ऐक्ट में इसे लेकर किसी स्पष्ट प्रावधान का अभाव है।' हां, किसी वेबसाइट या सोशल मीडिया अकाउंट को आपत्तिजनक पाए जाने पर सरकार उसे ब्लॉक कर सकती है या करवा सकती है।</div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-40550129916530375902016-09-06T09:51:00.000-07:002016-09-06T09:51:57.126-07:00गांधी हत्या: पटेल ने दी थी संघ को क्लीन चिट<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhYsjDlXo4XXWir5HkaTzqBGCF2T7HqYUZdtxLk-7ka2RfoNAEGq0xrHVqmEenJFMGXWRwCW5n2hCt5StUM5orohW8HLKV72A-JGpb585TJwzWj-zoJKjrI016852tDE-LctznODfZEttQ6/s1600/gandhi+ji.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="208" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhYsjDlXo4XXWir5HkaTzqBGCF2T7HqYUZdtxLk-7ka2RfoNAEGq0xrHVqmEenJFMGXWRwCW5n2hCt5StUM5orohW8HLKV72A-JGpb585TJwzWj-zoJKjrI016852tDE-LctznODfZEttQ6/s320/gandhi+ji.jpg" width="320" /></a></div>
<b>आरएसएस के लोगों पर</b> महात्मा गांधी की हत्या का आरोप लगाने, मुकरने और फिर मानहानि केस में डटने का फैसला लेकर राहुल गांधी ने बहुत समझदारी का परिचय नहीं दिया है। एक कुशल राजनेता के लक्षण यह होते हैं कि पहले तो वह बोलता ही तौल कर है और गलती से कुछ गड़बड़ हो जाए तो माफी मांगने से नहीं हिचकता। राहुल ने इनमें से किसी भी तरह की समझदारी नहीं दिखाई, हालांकि वह इसके लिए जाने भी नहीं जाते। राहुल ने सीधे तौर पर आरएसएस से जुड़े लोगों को महात्मा गांधी की हत्या के लिए जिम्मेदार ठहरा दिया। उनके इस आरोप में कितनी सच्चाई है, इसके लिए हमें कुछ तथ्यों पर नजर डालनी होगी।<br />
<br />
महात्मा गांधी की हत्या के बाद संघ पर लगे प्रतिबंध का हवाला देते हुए वामपंथी इतिहासकार इस मामले में आरएसएस को जिम्मेदार ठहराते रहे हैं। लेकिन, इससे बड़ा तथ्य यह रहा है कि आरएसएस पर जिस नेहरू सरकार ने बैन लगाया और गुरु गोलवलकर को गिरफ्तार किया था, उसी सरकार ने संघ पर से बैन हटाया भी था। कुछ लोग सरदार पटेल और नेहरू के बीच हुए पत्र व्यवहार के हवाले से संघ को जिम्मेदार ठहराने की कोशिश करते रहे हैं। इस थिअरी में बड़ा झोल है। यह सच है कि पटेल ने नेहरू को लिखे एक पत्र में आरएसएस पर सांप्रदायिक तनाव पैदा करने का आरोप लगाया था। सिर्फ इसके आधार पर ही वामपंथी लेखक संघ पर गांधी हत्या का कलंक लगाने की कोशिश में रहते हैं।<br />
<br />
<b>पटेल ने दी थी आरएसएस को क्लीन चिट</b><br />
<br />
दरअसल, यह तथ्यों की चोरी का मामला है। सरदार पटेल ने गृह मंत्री की हैसियत से प्रधानमंत्री नेहरू को 27 फरवरी, 1948 को लिखे पत्र में कहा था, ‘आरएसएस इस सबमें शामिल नहीं था। यह हिंदू महासभा की एक अतिवादी विंग थी, जिसने सावरकर के नेतृत्व में गांधी हत्या की साजिश रची।’उनका यह पत्र सीधे तौर पर आरएसएस को क्लीन चिट है। हालांकि अदालत में विनायक दामोदर सावरकर के खिलाफ लगे आरोप भी साबित नहीं हो सके। खास बात यह है कि सावरकर ने अपना मुकदमा खुद लड़ा और तथ्यों की जंग में जीत गए।<br />
<br />
जुलाई, 1948 में संघ से बैन हटाने की मांग करते हुए नेहरू मंत्रीमंडल के सदस्य श्यामा प्रसाद मुखर्जी ने पटेल को पत्र लिखकर संघ पर लगे बैन को हटाने और मुस्लिम समुदाय के एक वर्ग को ‘देशद्रोही’ बताया था। इस पत्र के जवाब में पटेल ने लिखा था, ‘आरएसएस की गतिविधियां सरकार और राज्य के समक्ष खतरा पैदा करती हैं। जहां तक मुस्लिमों की बात है, मैं आप से पूरी तरह सहमत हूं कि कुछ लोग देश के प्रति वफादार नहीं हैं और खतरा साबित हो सकते हैं।’<br />
<br />
जाहिर है कि कांग्रेस के नेता होने की वजह से पटेल की कुछ सीमाएं थीं और वह आरएसएस का खुलकर समर्थन नहीं कर सकते थे। आखिर वह दूसरे ध्रुव पर जो खड़े थे। लेकिन, वामपंथी इतिहासकार इस तथ्य के एक सिरे को ही पकड़ते हैं, संघ की निंदा को तो उन्होंने हाथोंहाथ लिया, लेकिन मुस्लिम समुदाय के कट्टरवादी तबके के बारे में की गई उनकी टिप्पणी को हजम कर गए। यह सभी तथ्य सरदार पटेल पर प्रकाशित पुस्तक ‘कलेक्टड वर्क्स ऑफ सरदार वल्लभभाई पटेल’ में मौजूद हैं। लेकिन, वामपंथी इन तथ्यों का सुविधा के अनुसार इस्तेमाल करते रहे हैं।<br />
<br />
<b>कट्टर मुस्लिमों को पटेल ने दिया था पाक जाने का ऑफर</b><br />
<br />
6 जनवरी, 1948 को लखनऊ में एक जनसभा को संबोधित करते हुए पटेल ने कट्टरवादी मुस्लिमों को चेताते हुए कहा, ‘आप लोग कश्मीर में पाकिस्तान के हमले की निंदा क्यों नहीं करते? आप दो घोड़ों की सवारी नहीं कर सकते। आप को एक घोड़ा चुनना होगा। जो लोग पाकिस्तान जाना चाहते हैं, वह जा सकते हैं और वहां शांति से रह सकते हैं।’<br />
<br />
<b>गांधी हत्या पर गठित आयोग ने दी क्लीन चिट</b><br />
<br />
महात्मा गांधी की हत्या से जुड़े तथ्यों की पड़ताल के लिए तत्कालीन कांग्रेस सरकार ने 1965 में जेएल कपूर आयोग गठित किया था। इस आयोग ने 1969 में रिपोर्ट सौंपी थी, जिसमें आरएसएस या आरएसएस के लोगों (जैसा राहुल गांधी का कहना है) को किसी भी तरह से जिम्मेदार नहीं माना गया। यहां तक कि महाराष्ट्र सरकार की ओर से सीआईडी और पुलिस कमिश्नर से मांगी गई रिपोर्ट में भी संघ पर कोई आरोप नहीं लगा। आयोग ने जिन लोगों से गवाही ली, उनमें से किसी ने भी गांधी हत्या के मामले में संघ की संलिप्तता को लेकर कोई बात नहीं की। अलबत्ता, संघ को विभाजन की त्रासदी में पाकिस्तान से लुट-पिटकर आने वाले हिंदुओं की मदद करने वाला संगठन करार दिया।<br />
<br />
<b>(नवभारत टाइम्स डॉट कॉम में प्रकाशित ब्लॉग)</b></div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0Ghaziabad, Uttar Pradesh 201001, India28.6691565 77.45375779999994828.446309499999998 77.131034299999953 28.8920035 77.776481299999944tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-20339823591395294722016-09-01T05:31:00.000-07:002016-09-01T05:31:08.744-07:00गिलगित-बाल्टिस्तान: पाकिस्तानी उत्पीड़न का स्थान<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg2GXerKUAwodY4kBfmjNb0HVnsfk3p7c7I0im-pnBWeA76R5tNKaokStkLrp5kekJquUVuDYeEMYiu5cOBrS9BVr8oMMH47fx6K2jwb5Y4Sn-c7WdVUnuKBsP_xcq0s0AYccCodyCzMm6Y/s1600/map+of+kashmir.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="234" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg2GXerKUAwodY4kBfmjNb0HVnsfk3p7c7I0im-pnBWeA76R5tNKaokStkLrp5kekJquUVuDYeEMYiu5cOBrS9BVr8oMMH47fx6K2jwb5Y4Sn-c7WdVUnuKBsP_xcq0s0AYccCodyCzMm6Y/s320/map+of+kashmir.jpg" width="320" /></a></div>
जम्मू-कश्मीर में भारत सरकार और सेना की भूमिका के मद्देनजर स्थानीय लोगों के मानवाधिकारों की अक्सर बात की जाती रही है। एक तबका तो ऐसा है, जो जम्मू-कश्मीर की तथाकथित आजादी के नाम पर अलगाववादियों को भी बौद्धिक समर्थन देता रहा है। लेकिन, हर सिक्के के दो पहलू होते हैं। जम्मू-कश्मीर भी एक ऐसा सिक्का है, जिसके दो पहलू जगजाहिर हैं, पहला है भारत के हिस्से का जम्मू-कश्मीर और दूसरा पाकिस्तान द्वारा जबरन कब्जाया गया जम्मू-कश्मीर। निश्चित तौर पर एक देश के तौर पर यह हमारी असफलता है कि जम्मू-कश्मीर के एक तबके को हम आज भी भरोसे में नहीं ले पाए हैं।<br />
<br />
लेकिन, दूसरा पहलू इससे भी कहीं ज्यादा महत्वपूर्ण है, जिस पर हमारे यहां बहुत कम चर्चा होती है। रणनीतिक तौर पर सरकारों की नजरों से ओझल होने के चलते हम भी पाकिस्तान द्वारा कब्जाए जम्मू-कश्मीर को भूल से गए हैं। लेकिन, पिछले दिनों जब एक बार फिर लंबे समय बाद केंद्र सरकार की ओर से इस मुद्दे को उठाया गया तो कुछ हलचल दिखी है। खुद प्रधानमंत्री ने बलूचिस्तान और पीओके (पाक अधिकृत जम्मू-कश्मीर) में मानवाधिकारों के हनन का मुद्दा उठाया है। लेकिन, बहुत कम लोग जानते हैं कि पाकिस्तान यहां किस तरह स्थानीय लोगों को कुचलने की कोशिश कर रहा है। आइए आज बात करते हैं, गिलगित-बाल्टिस्तान की।<br />
<br />
<blockquote class="tr_bq">
करीब 15 लाख की आबादी और 72,494 स्क्वेयर किलोमीटर क्षेत्रफल वाले गिलगित-बाल्टिस्तान को पाकिस्तान में पीओके के उत्तरी क्षेत्र के नाम से जाना जाता है। पांच जिलों में बंटे इस उत्तरी क्षेत्र की बड़ी आबादी शियाओं और इस्माइलियों की है, जिन्हें सुन्नी इस्लामिक राष्ट्र पाकिस्तान में लगातार प्रताड़ित किया जा रहा है। इस इलाके के मूल निवासी शियाओं, इस्माइलियों और विभिन्न जनजातियों के उत्पीड़न की कहानी लंबी है। पाक ने यहां के लोगों को हमेशा ही सांप्रदायिक आधार पर लड़ाने की कोशिश की है ताकि उसके उत्पीड़न के खिलाफ एकजुटता न हो सके।</blockquote>
<br />
अब तक के सबसे कट्टर इस्लामिक राष्ट्रपतियों में से एक जिया-उल हक के मार्शल लॉ के दौर में इस्लाम के नाम पर यहां शरीयत लागू कर दिया गया। 1982 के बाद से ही यहां सांप्रदायिक हिंसा का दौर जारी है। 1988 में पाक सेना ने यहां कई शिया प्रदर्शनकारियों को जिंदा फूंक दिया था। 1996 में बाहरी लोगों को बसाने का विरोध कर रहे शियाओं पर पाक सेना ने ताबड़तोड़ फायरिंग की थी। यहां पहली बार अक्टूबर 1994 में चुनाव हुए थे, जिसके बाद 26 सदस्यीय नॉर्दन एरियाज एग्जिक्यूटिव काउंसिल का गठन किया गया। लेकिन, मार्च 1995 में कहा गया कि इस काउंसिल के पास किसी तरह के कानून को पारित करने का अधिकार नहीं होगा, यह काउंसिल सिर्फ सलाह दे सकती है।<br />
<br />
<b>इस्लामाबाद से ही चलता है शासन</b><br />
<br />
गिलगित-बाल्टिस्तान की सत्ता की कमान पाक सरकार के अंतर्गत काम करने वाले कश्मीर एवं नॉर्दन एरियाज अफेयर्स मिनिस्ट्री के पास है। इसका मुखिया इस्लामाबाद में स्थिति पाक सरकार का जॉइंट सेक्रटरी होता है, जिसके पास सभी मामलों के निपटारे की ताकत होती है। यहां की सिविल, पुलिस और सुरक्षा सेवाओं में पाकिस्तानियों को ही नियुक्ति दी जाती है। न्यायिक आयुक्त की ओर से सुनाया गया कोई भी फैसला यहां अंतिम होता है, इसके खिलाफ कहीं अपील नहीं की जा सकती।<br />
<br />
<b>डिमॉग्रफी बदलने में जुटा है पाकिस्तान</b><br />
<br />
पाकिस्तान की कोशिश है कि यहां कि आबादी के संतुलन को पूरी तरह अपने पक्ष में कर लिया जाए। स्थानीय लोगों को अल्पसंख्यक बनाने की नीति के तहत पाक ने गिलगित और स्कर्दू में बड़े पैमाने पर बाहरी लोगों को जमीन आवंटित की है। यह यूनाइटेड नेशंस कमिशन फॉर इंडिया ऐंड पाकिस्तान के प्रस्तावों का भी उल्लंघन है। यह बाहरी लोग स्थानीय समुदायों की अपेक्षा आर्थिक तौर पर समृद्ध हैं और सरकार के समर्थन से इनका उत्पीड़न कर रहे हैं। 2001 की जनगणना के मुताबिक बाहरी और स्थानीय लोगों की जनसंख्या का अनुपात 3:4 हो गया है, जो करीब एक दशक पहले ही 1:4 था। पंजाबी और पख्तून मूल के लोगों की यहां तेजी से बढ़ती आबादी के चलते स्थानीय लोग असुरक्षित महसूस कर रहे हैं।<br />
<b><br /></b>
<b>भारत का सिरदर्द बढ़ा रहा है चीन का दखल</b><br />
<br />
1963 में पाकिस्तान ने सीमा समझौते के नाम पर गिलगित बाल्टिस्तान के रणनीतिक तौर पर बेहद महत्पूर्ण 5,180 स्क्वेयर किलोमीटर हिस्से को चीन को सौंप दिया था। पाकिस्तान ने इस इलाके को काराकोरम हाईवे बनाने के नाम पर चीन को सौंपा है। इस तरह चीन को पेइचिंग से कराची तक ‘लैंड लिंक’ की सुविधा मिल गई। अब दोनों देशों के बीच इस इलाके को चीन-पाकिस्तान इकनॉमिक कॉरीडोर के तौर पर विकसित करने का करार हुआ है। इसमें स्थानीय लोगों से औने-पौने दामों पर जमीन लेकर उन्हें खदेड़ा जा रहा है। यहां हालिया हिंसा और विरोध प्रदर्शनों की बड़ी वजह चीन प्रायोजित परियोजनाओं के लिए अधिग्रहण ही है।<br />
<br />
<b>पाक सुप्रीम कोर्ट के मुताबिक भारत के हिस्से में गिलगित-बाल्टिस्तान</b><br />
<br />
पाकिस्तान के संविधान में गिलगित-बाल्टिस्तान के स्टेटस के बारे में कुछ नहीं कहा गया है। हालांकि कश्मीर को विवादित राज्य बताया गया है। नॉर्दन एरियाज यानी गिलगित बाल्टिस्तान के स्टेटस को लेकर दायर की गई एक याचिका की सुनवाई करते हुए पीओके हाईकोर्ट ने मार्च 1993 में एक फैसले में पाक सरकार की प्रशासनिक व्यवस्था की तीखी आलोचना करते हुए कहा था कि इस इलाके की सत्ता पीओके सरकार के हाथ होनी चाहिए और पाक सरकार को इसकी मदद करनी चाहिए। इस फैसले के खिलाफ पाक सरकार ने सुप्रीम कोर्ट में अपील की थी। इस पर सुनवाई करते हुए 14 सिंतबर, 1994 को पारित आदेश में सुप्रीम कोर्ट ने कहा था, ‘उत्तरी क्षेत्र भारत प्रशासित जम्मू-कश्मीर राज्य के हिस्से हैं। यह आजाद कश्मीर यानी पीओके का हिस्सा नहीं हैं जैसा कि आजाद कश्मीर के अंतरिम संविधान ऐक्ट 1974 में कहा गया है।’<br />
<b><br /></b>
<b>(नवभारत टाइम्स डॉट कॉम के ब्लॉग में प्रकाशित)</b></div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0Ghaziabad, Uttar Pradesh 201001, India28.6691565 77.45375779999994828.446309499999998 77.131034299999953 28.8920035 77.776481299999944tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-64570499264346342122016-08-10T01:20:00.000-07:002016-08-10T01:23:24.807-07:00ऐसे पत्रकारों को तो लोग ‘दलाल’ ही कहेंगे!<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgSTR_g288d6d9ighZtPBz9rrVXA_9qCU3BT5-_whrpl2-b-oIVJ8Oxe8po-onw5UphaSoSv71vtSvF0pD4Bybu0w6o90j8jFK9-hDeDDEH1bg51YAMVbN1QuLltN3Y17lXHRIU_HA2Ol_W/s1600/rss.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgSTR_g288d6d9ighZtPBz9rrVXA_9qCU3BT5-_whrpl2-b-oIVJ8Oxe8po-onw5UphaSoSv71vtSvF0pD4Bybu0w6o90j8jFK9-hDeDDEH1bg51YAMVbN1QuLltN3Y17lXHRIU_HA2Ol_W/s320/rss.jpg" width="225" /></a><span style="text-align: left;">पत्रकार की भूमिका क्या है? एक पत्रकार के नाते इस सवाल का जवाब मुझे हमेशा यही मिला है कि जहां भी आप हो, वहां से हर मसले को निरपेक्ष दृष्टि से देखना। लेकिन, जब कोई पत्रकार किसी राजनीतिक दल का कार्यकर्ता अधिक हो जाए और उसका अपने पेशे से सरोकार सिर्फ अपनी विचारधारा के पोषण तक सीमित हो जाए तो इसे क्या कहेंगे? जाहिर है इन्हें पत्रकार नहीं, बल्कि राजनीतिक संगठन का कार्यकर्ता कहा जाएगा (भावनाओं पर काबू न रख पाने वाले लोग तो ‘दलाल’ तक कह देते हैं)। इसका एक उदाहरण नीचे संलग्न एक गोष्ठी का पत्रक है, जिसमें खुद को देश के निष्पक्ष पत्रकारों में शुमार करने वाले ओम थानवी एक सेशन के अध्यक्ष के तौर पर शिरकत करने वाले हैं। इस प्रॉपेगेंडा गोष्ठी का नाम है, ‘संघ का आतंकवाद और न्याय की असफलता’। कॉन्स्टिट्यूशन क्लब दिल्ली में प्रस्तावित कार्यक्रम के लिए छपे इस पत्रक में संघ के स्वयंसेवक (जिसकी मूंछे आरएसएस के सरसंघचालक मोहन भागवत जैसी दिखाई गई हैं) की प्रतीकात्मक तस्वीर इस्तेमाल की गई है। यानी साफ तौर पर संघ को एक आतंकी संगठन के तौर पर चित्रित करने की कोशिश की गई है।</span></div>
<br />
इस गोष्ठी में हेमंत करकरे की मौत पर सवाल, देश की न्यायिक व्यवस्था का पूर्वाग्रह और ‘संघी आतंकवाद के खतरे’ जैसे फर्जी विषय शामिल किए गए हैं। इस कार्यक्रम के वक्ताओं की सूची पर भी एक बार नजर डाल लीजिए, इनमें हर्ष मंदर, तीस्ता सीतलवाड़, सुभाष गाताडे, शशि थरूर, मनोज झा, कविता कृष्णन, प्रफेसर अपूर्वानंद और सीताराम येचुरी जैसे लोग शामिल हैं। इस पूरी गैंग की विचारधारा क्या है, इसके बारे में बताने की जरूरत नहीं है। हर्ष मंदर वह व्यक्ति हैं, जो यूपीए सरकार के दौरान सोनिया गांधी की राष्ट्रीय सलाहकार परिषद में सदस्य थे। आरएसएस से इनकी पुरानी वैचारिक रंजिश है। शशि थरूर तो कांग्रेस के सांसद हैं ही। प्रफेसर अपूर्वानंद एक शिक्षक से ज्यादा काम देश में वाम विचारधारा के प्रचारक का करते रहे हैं। तीस्ता सीतलवाड़ को कौन नहीं जानता, इन्हीं के एनजीओ की विदेशी फंडिंग पर सरकार ने बैन लगाया है। पीएम नरेंद्र मोदी के खिलाफ तमाम मुकदमों की अगुवा रही हैं। सीताराम येचुरी तो आखिर सीपीएम के महासचिव हैं ही।<br />
इनका इतिहास बताता है कि ये लोग ऐसा ही कार्यक्रम आयोजित कर सकते हैं।<br />
<br />
<blockquote class="tr_bq">
चिंता का सबब है ओम थानवी का इस गोष्ठी का मेहमान बनना। वह तो खुद को निरपेक्ष पत्रकारों में से एक बताते रहे हैं (हालांकि वह कभी रहे नहीं)। थानवी का इस कार्यक्रम के मेहमानों में शामिल होना बताता है कि देश में पत्रकारों की एक जमात किस हद तक गिरने पर उतारू है। ऐसे में यदि कोई इन्हें ‘दलाल’ कहता है तो क्या बुरा है? खुद इस पेशे में होने के चलते पत्रकारों के लिए ऐसे संबोधन मुझे आहत करते हैं, लेकिन अब मैं कहूंगा कि जहां थानवी जैसे हों, वहां ऐसे कहने वाले भी गलत नहीं हैं।</blockquote>
<br />
इस पूरी गोष्ठी की थीम राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ को आतंकी संगठन करार देने की है। मेरा मानना है कि इन लोगों को इस गोष्ठी के आयोजन की अनुमति ही नहीं दी जानी चाहिए। आखिर कैसे कोई बिना किसी तथ्य के किसी संगठन को आतंकवादी करार दे सकता है? यदि आपको संघ के आतंकी घटनाओं में लिप्त होने का विश्वास है तो अदालत में केस करिए। ऐसे प्रॉपेगेंडा कार्यक्रमों से क्या होगा? लेकिन यह न्यायालय क्यों जाएं, इन्होंनें तो न्यायिक व्यवस्था को ही पूर्वाग्रही करार दे दिया है। इन कथित बुद्धिजीवियों, नेताओं और पत्रकारों के इस गैंग की ओर से प्रस्तावित यह कार्यक्रम सीधे तौर पर देश की व्यवस्था को एक चुनौती है। अब इन्हें ‘दलाल’ और ‘देशद्रोही’ न कहा जाए तो क्या कहा जाए?<br />
<br />
यह बात बिल्कुल सही है कि संघ में खामियां हैं, उसकी विचारधारा से किसी का भी असहमति रखने का अधिकार है। लेकिन आप कैसे बिना सबूत के इस तरह का अनर्गल आरोप लगा सकते हैं? यह ठीक ऐसा ही है, जैसे संघ की विचारधारा से प्रभावित पत्रकार और विचारक कांग्रेस और सीपीएम जैसे दलों को आतंकी संगठन घोषित करने का प्रॉपेगेंडा रचने के लिए किसी गोष्ठी का आयोजन करें।<br />
<br />
<b>राहुल गांधी को लगी फटकार से सीखें</b><br />
<br />
कांग्रेस उपाध्यक्ष राहुल गांधी को पिछले दिनों सुप्रीम कोर्ट ने संघ के लोगों को महात्मा गांधी का हत्यारा करार देने वाले बयान को लेकर यह कहते हुए फटकार लगाई थी कि आप किसी संगठन की छवि इस तरह धूमिल नहीं कर सकते। सुप्रीम कोर्ट ने कहा था, ‘जब आप किसी व्यक्ति या संस्था के बारे में बोलते हैं तो आपको सतर्क रहना चाहिए। नाथूराम गोडसे ने गांधीजी को मारा और आरएसएस के लोगों ने गांधीजी को मारा, इन दोनों बातों में बहुत फर्क है।’<br />
<br />
अदालत ने इस मामले में राहुल को आपराधिक मामले से बचने के लिए संघ से माफी की सलाह दी है। बिना सोचे समझे किसी संगठन पर इस तरह का कुख्यात आरोप लगाने वालों के लिए सुप्रीम कोर्ट का यह फैसला एक सबक है। इस गोष्ठी के आयोजकों को इस फैसले से सीखना चाहिए। यदि इन्हें वास्तव में लगता है कि संघ आतंकी संगठन है तो अपनी लंबी-चौड़ी वकील लॉबी के जरिए कोर्ट में याचिका दायर करें। यह गैंग जब याकूब मेमन जैसी आतंकी के बचाव में आधी रात को सुप्रीम कोर्ट पहुंच सकती है, तो फिर संघ के खिलाफ रात में न सही दिन के उजाले में याचिका दायर करें।<br />
<br />
<b>रस्सी जल गई, लेकिन ऐंठ न गई</b><br />
<br />
यह कहावत शायद किसी ने वाम विचारधारा वाले लोगों के लिए ही रची थी। देशविरोधी बयानों, समाज को तोड़ने के अजेंडे, समुदाय विशेष के तुष्टिकरण, आतंकवाद के बचाव के लिए कुतर्क गढ़ने के इनके कृत्यों के चलते ही देश की जनता ने इन्हें खारिज कर दिया है। लेकिन, मीडिया और अकादमिक जगत में कुंडली मारे बैठा इनका एक गिरोह आज भी अपने कुत्सित प्रयासों में लगा हुआ है। राजनीतिक तौर पर देश की जनता ने इन्हें एक तरह से खत्म कर ही दिया है, यही हाल रहा तो मीडिया और अकादमिक जगत में भी इनकी विश्वसनीयता समाप्त हो जाएगी।</div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0Ghaziabad, Uttar Pradesh 201001, India28.6691565 77.45375779999994828.446309499999998 77.131034299999953 28.8920035 77.776481299999944tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-17044332287572529132016-07-25T02:25:00.001-07:002016-07-25T02:25:24.211-07:00माया जी! यह बुद्ध का संदेश तो नहीं है...<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjAbH-6u-IQCPHUqRTfQ-zwRJM8cRlIpBqU-6mFX65tTjd3TV4bv0VUCMFNN0KVfcG_sFT7mQV6-fZUDfWjJn_qEWSXhA3uMOi6p9CwQgxQZZJ9zeXbAQ6HnE53rryOwYtiEJx2EjQLp5JR/s1600/daya.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em; text-align: justify;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjAbH-6u-IQCPHUqRTfQ-zwRJM8cRlIpBqU-6mFX65tTjd3TV4bv0VUCMFNN0KVfcG_sFT7mQV6-fZUDfWjJn_qEWSXhA3uMOi6p9CwQgxQZZJ9zeXbAQ6HnE53rryOwYtiEJx2EjQLp5JR/s320/daya.jpg" width="320" /></a><span style="text-align: left;"></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>घृणा, घृणा करने</b> से कम नहीं होती, बल्कि प्रेम से घटती है, यही शाश्वत नियम है। यह कहना था भगवान बुद्ध का। बीजेपी नेता दयाशंकर सिंह की ओर से मायावती की तुलना ‘वेश्या’ से किए जाने के बाद उबले बीएसपी के ज्यादातर नेताओं और कार्यकर्ताओं ने जिस तरह की प्रतिक्रिया दी, वह इस संदेश के पूरी तरह विपरीत है। खुद बीएसपी सुप्रीमो मायावती ने कहा, ‘उसने जो कहा, वह अपनी बहन-बेटी के लिए कहा है।’ राज्यसभा में उनकी यह प्रतिक्रिया भी मर्यादित नहीं कही जा सकती। आखिर दयाशंकर की इस टिप्पणी के जवाब में उनकी बहन-बेटी पर निशाना साधना कैसे जायज हो सकता है? दयाशंकर ने जो कहा वह कितना निंदनीय है और किस तरह पुरुषवादी एवं दलित विरोधी सोच का प्रतीक है, इसके बारे में कुछ कहने की जरूरत नहीं है।</div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
लेकिन मायावती बड़ी नेता हैं, उनका बड़प्पन और बढ़ता यदि वह जैसे को तैसे की प्रतिक्रिया देने की बजाय खुद को पीड़ित के तौर पर ही पेश करतीं। वह उनके राजनीतिक हितों के भी अनुकूल रहता और दयाशंकर जैसे लोगों के खिलाफ एकसुर में निंदा का माहौल बनता। लेकिन बीएसपी के लोगों ने उनके ‘डीएनए में कमी’ बताकर और ‘दयाशंकर कुत्ते को फांसी दो’ जैसे नारे लगाकर भी सभ्यता का परिचय नहीं दिया। यह ऐसा ही है कि कोई शोहदा यदि राह चलते किसी लड़की से बदतमीजी कर दे तो भीड़ उसके घर पर चढ़ जाए और उसके परिवार की महिलाओं से उसका बदला लेने की कोशिश करे।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
कांशीराम के नेतृत्व में जिस तरह से बीएसपी का उभार हुआ और मायावती ने उनके बाद दलित समाज की मुखर आवाज के तौर पर जिम्मेदारी संभाली, उसका मैं भी कायल हूं। उत्तर प्रदेश जैसे जटिल राजनीतिक परिस्थितियों वाले राज्य में मायावती ने कुशल प्रशासन देकर लोगों का भरोसा जीता है। लेकिन यह उनके व्यक्तित्व और कार्यशैली की ही कमी है कि समाज का एक बड़ा तबका आज भी उनको वोट नहीं देता। एक बड़ा वर्ग ऐसा है, जो मानता है कि मायावती बदले की राजनीति करती हैं।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
बीते कार्यकाल की उनकी सोशल इंजिनियरिंग को छोड़ दें तो जिस तरह से उन्होंने ‘तिलक तराजू और तलवार…’ जैसे कुख्यात नारे दिए थे, वह भी कम समाज विध्वंसक नहीं थे। आखिर कोई कैसे किसी जाति विशेष के खिलाफ इस तरह के नारे लगा सकता है। लेकिन समाज में यह भी हुआ, इसे लोगों की सहिष्णुता ही कहा जाएगा कि इसके बदले में दूसरे नारे नहीं उछले।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
2007 से 2012 के अपने मुख्यमंत्रित्व काल में माया ने यह साबित करने की कोशिश की थी कि उनके राज में गैर-दलितों के भी हित सुरक्षित हैं। लेकिन दयाशंकर सिंह के विरोध में जिस तरह के नारे उछले हैं, वह एक बार फिर आशंका पैदा करते हैं। यदि मायावती और बीएसपी को लगता है कि ऐसे प्रदर्शनों से दलित समाज थोक में उन्हें वोट देगा तो वे सही हो सकते हैं, लेकिन यह भी सच है कि इससे सोशल इंजिनियरिंग के दौर में जुड़ा गैर-दलित वर्ग उनसे छिटक भी सकता है। दयाशंकर के आपत्तिजनक बयान पर बीएसपी राजनीति कर रही है, इसका उसे हक भी है। लेकिन, जिस तरह की रणनीति उसने अपनाई है, वह बैकफायर कर सकती है। इस प्रकरण से मायावती सूबे की जनता में खुद को पीड़ित पक्ष के तौर पर पेश कर सकती थीं, लेकिन जैसा रुख खुद उन्होंने और समर्थकों ने अख्तियार किया है, वह उल्टे नुकसान ही पहुंचाएगा।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>पीएम नरेंद्र मोदी से सीखें मायावती</b></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
2014 के आम चुनावों से कुछ महीने पहले कांग्रेस की राष्ट्रीय कार्यकारिणी की बैठक चल रही थी। एक पत्रकार ने मणिशंकर अय्यर से मोदी को लेकर सवाल पूछा तो उनका जवाब था, ’21वीं शताब्दी में वह (नरेंद्र मोदी) प्रधानमंत्री बन पाएं, ऐसा कतई मुमकिन नहीं है… लेकिन यदि वह यहां (कांग्रेस अधिवेशन में) आकर चाय बेचना चाहें तो हम उनके लिए जगह बना सकते हैं।’ इस बयान के जवाब में मोदी ने यह नहीं कहा था कि मणिशंकर अय्यर या अन्य कोई कांग्रेसी बीजेपी अधिवेशन में आकर चाय बेचे या पानी पिलाए, बल्कि राजनीतिक चातुर्य दिखाते हुए उन्होंने खुद को गरीब, शोषित और पीड़ित के तौर पर पेश किया। उनका यह कार्ड किस तरह से चला, इसकी बानगी आम चुनाव के नतीजे हैं।</div>
<div style="text-align: justify;">
<b><br /></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>यह महात्मा बुद्ध का संदेश नहीं है</b></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
बीएसपी के लोग महात्मा बुद्ध का अनुसरण करने की बात करते हैं। उनका पहला सिद्धांत ही सहिष्णुता है। कहा जाता है कि भारतीय समाज में बढ़ती हिंसा के चलते ही बौद्ध मत का प्रसार बढ़ा। लेकिन, दयाशंकर के आपत्तिजनक बयान के विरोध में बुद्ध के कथित अनुयायी जिस तरह के नारे उछाल रहे हैं और उनकी बहन-बेटियों पर टिप्पणी कर रहे हैं, वह भी मर्यादा के अनुकूल नहीं हैं। मायावती और उनके समर्थकों को सोचना ही चाहिए कि बुद्ध के किस संदेश को मानते हुए वह ‘बहुजन हिताय, बहुजन सुखाय’ की ओर बढ़ रहे हैं।</div>
<div style="text-align: justify;">
<b><br /></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>(नवभारत टाइम्स डॉट कॉम में प्रकाशित ब्लॉग)</b></div>
</div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0Ghaziabad, Uttar Pradesh 201001, India28.6691565 77.45375779999994828.6691565 77.453757799999948 28.6691565 77.453757799999948tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-16705632345310373792016-07-25T02:11:00.000-07:002016-07-25T02:12:47.710-07:00यहीं खत्म होना था बुरहान का सफर<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh71Tl2DgcxkdIuWR0_sCQn9TIpqI7W5PhvCt8gTTGqTEaRRtzzHgdRePARp_BxmswNQfCQIfRHEZ08AfL7Xuvf_TN6SxDBhXgIf_PQqZRyC9YVOo4PrkDOp0MF0Gh8w5-8xtG86zno7O0g/s1600/burhan-funeral.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em; text-align: justify;"><img border="0" height="213" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh71Tl2DgcxkdIuWR0_sCQn9TIpqI7W5PhvCt8gTTGqTEaRRtzzHgdRePARp_BxmswNQfCQIfRHEZ08AfL7Xuvf_TN6SxDBhXgIf_PQqZRyC9YVOo4PrkDOp0MF0Gh8w5-8xtG86zno7O0g/s320/burhan-funeral.jpg" width="320" /></a><span style="text-align: left;"></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="text-align: left;"><b>मौत। हर इंसान</b></span><span style="text-align: left;"> का अंत एक दिन इसके साथ ही होता है, लेकिन जीवन भर उसके कामों के हिसाब से ही मौत के बाद उसे जाना जाता है। कई बार तो उसके कामों के आधार पर ही तय होता है कि उसे कौन सी मौत मिलेगी। तो हिज्बुल मुजाहिदीन के आतंकी बुरहान वानी को जो मौत मिली, वह उसके कर्मों के मुताबिक ही थी। </span><span style="text-align: left;">होश संभालने के साथ ही यह लड़का आतंकी संगठन में शामिल हो गया था, आतंक का पोस्टर बॉय बना और 22 साल की उम्र में ही एक एनकाउंटर में वह ढेर हो गया। ढेर हो गया या फिर कर दिया गया, यह किसी आतंकी या गैंगस्टर के लिए ही लिखा जाता है। सामान्य लोगों का निधन होता है और महान आत्माएं तो ‘खुद’ अपना शरीर त्याग देती हैं।</span></div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
मौत के उल्लेख का यह वर्गीकरण व्यक्ति के कर्मों के मुताबिक ही है। इसके बावजूद भी ऐसे कई कथित बुद्धिजीवी पाए जा रहे हैं, जो अपनी कलमकारिता से यह बताने में जुटे हैं कि बुरहान वानी ‘क्रांतिकारी’ था और उस आतंकी की तुलना भगत सिंह और चंद्रशेखर आजाद की शहादत से कर रहे हैं यानी उसकी मौत को शहीद होना बता रहे हैं।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
ऐसे लोगों ने यह कुत्सित प्रयास पहली बार नहीं किया है। इनकी कलमें पहले भी अफजल गुरु और याकूब मेमन की फांसी के विरोध में चली थीं। इस तबके की विशेषता यह है कि ये तथ्यों और तर्कों को तोड़-मरोड़कर पेश करने की महारथ रखते हैं। किस उदाहरण को कहां इस्तेमाल कर दें, इसका भी कोई अंदाजा नहीं लगाया जा सकता।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
कुछ मीडिया समूह और तथाकथित उदारवादी तो एक तरह से कैंपेन चला रहे हैं और बताने में जुटे हैं कि कैसे बुरहान वानी कश्मीरियों के लिए शहीद था। तर्कों की दुष्टता यहां तक कि कश्मीर की ‘आजादी’ की मांग की तुलना भारत के स्वतंत्रता आंदोलन से कर रहे हैं। ऐसे ही कुछ तर्कों के जवाब-</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>एक बेटा जायदाद बेचने का फैसला नहीं ले सकता</b></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
जम्मू-कश्मीर के 2,22,236 वर्ग किलोमीटर के क्षेत्रफल में से 1,01,387 वर्ग किलोमीटर का इलाका भारत के हिस्से में है। इसमें से 26,293 वर्ग किमी में जम्मू बसा है, जबकि 59,146 किलोमीटर का क्षेत्रफल लद्दाख का इलाका है, बाकी बचा 15,948 वर्ग किमी का हिस्सा कश्मीर घाटी का है। यानी कश्मीर घाटी का क्षेत्रफल लद्दाख और जम्मू की तुलना में बेहद कम है।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
कथित तौर पर आजादी की मांग करने वालों का बहुमत इसी इलाके में बसता है, लेकिन अलगाववादी संगठन और इनके समर्थक लेखक समूह इसे पूरा राज्य की मांग बताने पर तुले हैं। अगर किसी घर में 3 बेटे हों (जम्मू, लद्दाख और कश्मीर) तो फिर कश्मीर से पूछकर ही आजादी का फैसला क्यों होना चाहिए। फिर इसी कश्मीर घाटी में आधा हिस्सा उन कश्मीरी पंडितों और सिखों का है, जिन्हें अमानवीय प्रताड़नाएं देकर इस्लामिक आतंकवादियों ने उनके घर से खदेड़ दिया। आज वह दर-दर की ठोकरें खा रहे हैं। इन लोगों का भी जम्मू-कश्मीर के जर्रे-जर्रे पर उतना ही हक है, जितना घाटी के अलगाववादियों का।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>पूरा जम्मू-कश्मीर अशांत नहीं</b></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
अलगाववाद समर्थक लेखक समूह तथ्यों को तोड़-मरोड़कर पेश करते हुए यह साबित करने में जुटे रहते हैं कि पूरा जम्मू-कश्मीर ही अशांत है। ऐसा नहीं है, जम्मू और लद्दाख में कभी कोई पत्थर नहीं उछला। कश्मीर घाटी की समस्या भी किस तरह से अलगाववादियों की देन है, यह भी किसी से छिपा नहीं है।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
पिछले दिनों ही एक अलगाववादी नेता के बेटे ने कहा था कि गोली खाने के लिए गरीब ही क्यों हैं, आखिर इन नेताओं के बेटे खुद बंदूकें लेकर क्यों नहीं उतरते? साफ है कि इस समस्या की जड़ में पाकिस्तान के पैसों से फल-फूल रहे अलगाववादी और वे आतंकवादी हैं, जो सूबे में इस्लामी निजाम की स्थापना के लिए गोलियां चला रहे हैं। बुरहान की मां ने भी एक न्यूज पोर्टल से बातचीत में कहा है, ‘मेरा बेटा इस्लामी निजाम के लिए मरा, काफिरों से लड़ते हुए।’</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>यह जंग बर्बादी की है</b></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
इन आतंकियों और अलगाववादियों को अपनी कलम से खाद-पानी देने वाले लोग इसे आजादी का संघर्ष बताते हुए बुरहान जैसों की तुलना भगत सिंह से करते हैं। ध्यान देने की जरूरत है कि भारत के स्वतंत्रता आंदोलन की आग पूरे देश में धधक रही थी। ऐसा नहीं था कि किसी राज्य में आजादी की जंग न चल रही हो। कश्मीर में एक विशेष समुदाय के कुछ भटके हुए लोग आतंकवाद की राह पर निकल पड़े हैं, इसे आजादी की जंग कैसे कहा जा सकता है?</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
इन आतंकियों के परिवार के लोग तो खुद स्वीकार कर रहे हैं कि उनके बेटे इस्लामी निजाम की स्थापना के लिए मरे हैं। एक तथ्य और कि आजादी की जंग में इस्लामिक स्टेट जैसे खूंखार आतंकी संगठनों के झंडे नहीं लहराए जाते। IS के झंडे लेकर जो जंग लड़ी जा रही हो, वह आजादी की तो नहीं बर्बादी की जरूर हो सकती है।</div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
<b><br /></b></div>
</div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
<b>(नवभारत टाइम्स डॉट कॉम में प्रकाशित ब्लॉग)</b> </div>
</div>
</div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0Ghaziabad, Uttar Pradesh 201001, India28.6691565 77.45375779999994828.6691565 77.453757799999948 28.6691565 77.453757799999948tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-67672027302498510252016-07-25T02:00:00.000-07:002016-07-25T02:00:42.558-07:00इसलिए मची है पिछड़ा कहलाने की होड़<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjCA8tqpvqwZSXLXcmEGHUWDHXALXji5XANN5pvVXVxHgCN2QvRBaC21CQhFk3eu2BxusxxSl97mrUWSIumAPl36yMlZnNaXBJcvO8wRGMI3DJz3Kd52sR5HbyhGRmJjFb18ExT3x600l4V/s1600/jat-reservation-450x270.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="192" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjCA8tqpvqwZSXLXcmEGHUWDHXALXji5XANN5pvVXVxHgCN2QvRBaC21CQhFk3eu2BxusxxSl97mrUWSIumAPl36yMlZnNaXBJcvO8wRGMI3DJz3Kd52sR5HbyhGRmJjFb18ExT3x600l4V/s320/jat-reservation-450x270.jpg" width="320" /></a><b style="text-align: justify;">बाबासाहेब आंबेडकर ने</b><span style="text-align: justify;"> हिंदू समाज की जाति-व्यवस्था पर टिप्पणी करते हुए कहा था कि यह एक ऐसी बहुमंजिला इमारत की तरह है, जिसमें कोई सीढ़ी नहीं है। उनका कहना था कि यह व्यवस्था ऐसी है, जिसमें ऊपर का व्यक्ति नीचे नहीं आ सकता और नीचे का व्यक्ति ऊपर नहीं आ सकता, उन्हें अपनी ही मंजिलों पर मरना होगा। लेकिन, बीते कुछ सालों से इन मंजिलों पर सीढ़ियां लगाने की कोशिशें हो रही हैं। कल तक ऊपरी मंजिल पर बैठे लोग, अब निचली मंजिल पर आना चाहते हैं क्योंकि उन्हें लगता है कि वहां सुविधाएं आसानी से उपलब्ध हैं, नौकरियों और पढ़ाई में आरक्षण है, फिर ऊपर की मंजिल पर बैठकर क्या किया जाए?</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
चलो नीचे ही उतरने की कोशिश करते हैं, कोई आंदोलन करते हैं। कूपा, पटेल और जाट आंदोलन इसी सोच की परिणति हैं। यह तीनों ही जातियां भारत की सामाजिक व्यवस्था में हमेशा से उच्च मध्य पायदान पर रही हैं। इसलिए जब समाज में दलितों और पिछड़ों को आरक्षण देने की व्यवस्था की गई तो इन पर विचार नहीं किया गया। यह जातियां समाज में उच्च मध्य पायदान पर रहने के साथ ही आर्थिक तौर पर भी सक्षम रही हैं। <b>(व्यक्तिगत तौर पर किसी का पिछड़ापन अलग बात है)</b> लेकिन अब इन जातियों ने आरक्षण की मांग को लेकर हिंसक आंदोलन शुरू कर दिए हैं।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
यह अपेक्षाकृत ताकतवर जातियां आखिर क्यों आरक्षण के लिए आंदोलन कर रही हैं? इसकी पड़ताल करना जरूरी है। यह सही है कि आजादी के वक्त जो हालात थे, उसमें सवर्ण लोग प्रभुत्वशाली भूमिका में थे, खेती से लेकर नौकरी-चाकरी तक पर उनकी स्थिति बेहद मजबूत थी। दलितों और आदिवासियों के पास आगे बढ़ने के लिए संसाधानों का अभाव था, उनकी सामाजिक स्थिति भी बेहद कमजोर थी। सवर्णों के अमानवीय बर्ताव से वह पीड़ित थे, उससे उनकी मुक्ति के संविधान में कुछ प्रावधान किया जाना जरूरी थी। संविधान निर्माताओं ने ऐसा किया भी, दलितों को 15 पर्सेंट और आदिवासियों को 7.5 पर्सेंट का आरक्षण प्रदान किया गया। 10 साल के बाद इस व्यवस्था की समीक्षा की जानी थी। लेकिन इसकी मियाद बढ़ती रही, इसकी वजह यह थी कि जिन लोगों के लिए यह लागू किया था, उस समाज को समग्र तौर पर इस व्यवस्था का लाभ नहीं मिल सका। </div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
आम सहमति है कि पिछड़े समाज को मिलने वाला आरक्षण उनके समग्र विकास तक जारी रहना चाहिए। यहां मैं साफ कर दूं कि मेरी भी यही राय है। लेकिन उदारीकरण की नीतियों के बाद से सामाजिक और आर्थिक हालात काफी बदल गए हैं। एक दौर में कुछ निश्चित तबकों के लिए आरक्षण की व्यवस्था से अन्य जातियां बहुत प्रभावित नहीं होती थीं क्योंकि उनके पास खेती जैसे अन्य उपक्रम थे। उसका एक वर्ग खेती के जरिए अपना गुजारा कर लेता थे। </div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
उदारीकरण के बाद से जीडीपी आधारित ग्रोथ के दौर में नौकरियों का प्रभुत्व बढ़ा है। पलायन की दर बढ़ी है, गांव में खेती कर रहे युवाओं को अब निखट्टू तक कहा जाने लगा है। शादियां भी अब खेती नहीं नौकरी देख कर होने लगी है।jat दूसरी तरफ जनसंख्या वृद्धि के चलते जोतें छोटी होती गई हैं, अकेले खेती पर निर्भर रहने वाले परिवार विरले ही होंगे। इसलिए अब हर जाति-समुदाय के लोग नौकरियों के लिए प्रयासरत हैं। वह भी सरकारी नौकरी, जहां इस उथल-पुथल के दौर में जिंदगी स्थिरता से कट सके। कूपा, पटेल और जाट जैसी बिरादरियों के आरक्षण की जंग में उतरने के मूल कारण यही हैं।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
ध्यान रखने की जरूरत है कि नीतियां भी इस पर निर्भर होती हैं कि हमने विकास के लिए या देश चलाने के लिए मॉडल कौन सा चुना है। फिलहाल देश जीडीपी आधारित विकास मॉडल पर चल रहा है, जहां कृषि में अप्रत्यक्ष बेरोजगारी की स्थिति है। ऐसे में कृषि में संलग्न रही जातियां परेशान हैं। उल्लेखनीय है कि जाट, पटेल और कूपा तीनों ही खेतिहर समुदाय हैं। भले ही इन जातियों का बीता इतिहास सुनहरा रहा हो, लेकिन इनमें भी एक तबका ऐसा है जो खेती की जोतें छोटी होने और नौकरियां न मिलने के चलते गरीबी के दलदल में फंस गया है। लेकिन, इस तरह आरक्षण को रेवड़ी की तरह बांटना भी तो सही नहीं होगा। ऐसे में सरकार को वोटबैंक की राजनीति और किस राज्य में किस जाति की कितनी आबादी है, इस गणित में फंसे बिना कुछ उपाय करने चाहिए।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
इनमें से कुछ उपाय जो मुझे सूझे हैं, मैं उनका उल्लेख कर रहा हूं। यदि आपके जेहन में भी इस आरक्षण व्यवस्था को लेकर कुछ सुझाव हैं तो आप उनका जिक्र कर सकते हैं।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>– दलितों एवं पिछड़ी जातियों को मिल रहा आरक्षण जस का तस रहना चाहिए।</b></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>– जाट, कूपा एवं पटेल समेत अन्य जातियों के गरीबों को (पूरे समुदाय को नहीं) नौकरी एवं शिक्षा में आर्थिक आधार पर आरक्षण दिया जाना चाहिए।</b></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>– एलपीजी सब्सिडी वापस लौटाने की तरह ही कुछ ऐसे लोग जो समाज में ऊंचे पायदान पर पहुंच चुके हैं और उन्हें लगता है कि अब वे आरक्षण के बिना आगे बढ़ सकते हैं, उन्हें इस सुविधा से खुद को अलग कर लेना चाहिए। इसकी मुहिम समुदायों के नेताओं की मदद से ही आगे बढ़ सकती है।</b></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>– कुछ लोगों के आरक्षण लौटाने से उनके ही समाज के किसी गरीब को मदद मिलेगी।</b></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>– देश में कई ऐसे क्षेत्र हैं, जो बेहद पिछड़े हैं। वहां रहने वाले किसी भी समुदाय के लिए मुख्यधारा में शामिल होना चुनौती है। ऐसे लोगों को उनकी भौगोलिक स्थिति के आधार पर ही केंद्रीय नौकरियों एवं शिक्षण संस्थानों में आरक्षण दिया जाना चाहिए।</b></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>– लद्दाख, हिमाचल-उत्तराखंड के दुर्गम पहाड़ी इलाके और पूर्वोत्तर राज्यों को इसमें शामिल किया जा सकता है।</b></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>– आरक्षण को लेकर राजनीति नहीं होनी चाहिए। इससे अधिक आबादी वाली जातियों को वोट बैंक का फायदा मिलता है, लेकिन अल्पसंख्यक जातियों की परवाह करना भी तो सरकार का ही काम है।</b></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>– आरक्षण का फैसला किसी समाज की स्थिति का आकलन करने के बाद ही होना चाहिए। जिसकी लाठी, उसका आरक्षण की तर्ज पर फैसले हुए तो हालात भयावह हो सकते हैं।</b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><br /></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>(नवभारत टाइम्स डॉट कॉम में प्रकाशित ब्लॉग)</b></div>
</div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0Ghaziabad, Uttar Pradesh 201001, India28.6691565 77.45375779999994828.6691565 77.453757799999948 28.6691565 77.453757799999948tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-5334880128916346772016-07-25T01:47:00.000-07:002016-07-25T02:02:03.973-07:00आखिर हम खोया जम्मू-कश्मीर कब लेंगे?<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWEaE7ftPvybU9Kutg9JEzIEnrCC9GUQqfC8i05TE-0Jv4Tg-9oHSFtWzTf4VjO0S7tkHeYc3r5jQhIPxBUuJ6OJQWD_LZJXh0gjkNRdfgKGZDLTYf9TnI_XJyqnU6i2SlPKsv2yI6gG3H/s1600/pok.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="224" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWEaE7ftPvybU9Kutg9JEzIEnrCC9GUQqfC8i05TE-0Jv4Tg-9oHSFtWzTf4VjO0S7tkHeYc3r5jQhIPxBUuJ6OJQWD_LZJXh0gjkNRdfgKGZDLTYf9TnI_XJyqnU6i2SlPKsv2yI6gG3H/s320/pok.jpg" width="320" /></a><span style="text-align: justify;">जेएनयू में पिछले दिनों कुछ छात्रों ने जब कश्मीर की कथित आजादी को लेकर नारेबाजी की तो एक बार फिर समूचे देशवासियों का ध्यान राष्ट्र के इस महत्वपूर्ण हिस्से की ओर गया। आमतौर पर जम्मू-कश्मीर की चर्चा दिल्ली या अन्य हिस्सों में तभी होती है, जब कोई विवाद होता है या सरकार गठन का कोई मसला होता है। लेकिन, आज 22 फरवरी की तिथि इस प्रदेश और देश के लिहाज से बेहद अहम है। आज ही के दिन 1994 को भारत की संसद ने पाक अधिकृत जम्मू-कश्मीर को वापस लेने का संकल्प दोहराया था। (22 अक्टूबर 1947 को पाकिस्तानी कबाइलियों और सेना ने अचानक हमला बोल राज्य के बड़े हिस्से पर कब्जा जमा लिया था।)</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
फिलहाल जम्मू-कश्मीर के 2,22,236 वर्ग किलोमीटर के क्षेत्रफल में से 1,01,387 वर्ग किमी का इलाका भारत का है। इसमें से 26,293 वर्ग किमी में जम्मू बसा है, जबकि 59,146 किलोमीटर का क्षेत्रफल लद्दाख का इलाका है, बाकी बचा 15,948 वर्ग किमी का हिस्सा कश्मीर घाटी का है। इसके अलावा जम्मू-कश्मीर रियासत का 78,114 वर्ग किमी हिस्सा पाकिस्तान के कब्जे में है। यही नहीं चीन ने भी भारत के इस अहम हिस्से के 37,555 किमी क्षेत्रफल पर अपना कब्जा जमा रखा है। वहीं, पाकिस्तान ने चीन को अपने कब्जाए इलाके में से 5,180 वर्ग किमी हिस्सा चीन को सौगात के तौर पर सौंप दिया है।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
इन आंकड़ों को यहां इसलिए दोहराया गया ताकि हमें इस बात का अहसास हो सके कि देश का कितना बड़ा हिस्सा पाकिस्तान और चीन के कब्जे में चला गया है। इसी हिस्से को वापस पाने के लिए भारत की संसद ने अपना संकल्प दोहराया था, यहां से निर्वाचित होने वाले 22 विधायकों के लिए आज भी राज्य विधानसभा में 22 सीटें खाली पड़ी हैं। लेकिन, दुखद बात यह है कि हम इस संकल्प पर रत्ती भर भी आगे नहीं बढ़े हैं। उल्टे माहौल यह पैदा हो गया है कि कुछ देशद्रोही तत्व मौजूदा जम्मू-कश्मीर को भी भारत से छीनने के नारे दे रहे हैं। यहां मेरा मंतव्य उन नारों में जाना नहीं है, लेकिन सरकार समेत पूरे समाज को इस बात की ओर ध्यान देने की आवश्यकता है कि हमने क्या खोया और क्या पाया है। </div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
1994 के बाद से अब तक झेलम में बहुत पानी बह चुका है, लेकिन हम उस खोए हिस्से को पाने के कोई प्रयास करते नहीं दिखे हैं। कांग्रेस की सरकार हो या राष्ट्रवाद के नाम पर सत्ता में आने वाली बीजेपी, कोई भी दल इस मामले में प्रयास नहीं कर सका है।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
उल्टे ऐसा माहौल तैयार हो गया है, जैसे हम इस हिस्से को ही भूल गए हों। 22 साल पहले पारित इस प्रस्ताव की हम चर्चा भी नहीं करते। रणनीतिक मोर्चे पर भारत सरकार की यह बड़ी चूक है, एक तरफ हम दक्षिण चीन सागर में चीन से लोहा लेने की तैयारियां करने की बात करते हैं, वहीं देश का ही एक बड़ा हिस्सा चीन और पाक के कब्जे में है और हमारी राजनीतिक सत्ता मौन है। </div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
पाक और चीन के कब्जे में गया यह इलाका रणनीतिक तौर पर कितना महत्वपूर्ण है, इस बात का अंदाजा इसी से लगाया जा सकता है कि गिलगित-बल्तिस्तान के पूरे क्षेत्रफल को पाकिस्तान ने चीन को ही सौंपने का ऑफर दे दिया है। यही नहीं चीन ने तिब्बत से लेकर पाकिस्तान के ग्वादर बंदरगाह तक रेल नेटवर्क तैयार करने का भी काम शुरू कर दिया है, यह इसी इलाके से होकर गुजरेगी। भारत दोतरफा घिर रहा है, लेकिन हम मौन हैं।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
अकसर पाकिस्तान संयुक्त राष्ट्र में जाकर जम्मू-कश्मीर के मुद्दे को उठाने की कोशिश करता है और हमारी सरकार बचाव करती दिखती है कि इस पर तो बात ही नहीं होनी चाहिए। मेरा सवाल है कि यह रक्षात्मक रवैया क्यों, हम यह पक्ष क्यों नहीं रखते कि बात होनी चाहिए लेकिन इस पर कि पाकिस्तान अवैध रूप से कब्जाए इलाके से अपना कब्जा कब छोड़ेगा? पाकिस्तान अधिकृत कश्मीर की जो दुर्दशा पाक सरकार और आतंकियों ने कर रखी है, उस मुद्दे को भी हमें संयुक्त राष्ट्र में उठाना चाहिए। 26 बरस पूरे हो चुके हैं, यह वक्त कम नहीं होता।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
गिलगित के रहने वाले शिंगे हसनेन शेरिंग ने पिछले साल अपने भारत दौरे के वक्त इस बात का जिक्र किया था कि इस इलाके में किस तरह से चीन और पाक स्थानीय लोगों का दमन कर रहे हैं। वहां का एक तबका आज भी भारत से जुड़ने की चाह रखता है, लेकिन हमारी सरकार है कि इस मसले पर कुंभकर्णी नींद से जागने का नाम ही नहीं ले रही। वहीं, तिब्बत को पहले ही लील चुका चीन इस इलाके के रणनीतिक महत्व को समझते हुए इसे भी डकारने और भारत की घेरेबंदी की कोशिशों में जुटा है। अब वक्त आ गया है, जब भारत के टुकड़े करने के नारे लगाने वाले लोगों पर कार्रवाई के साथ ही भारत को अपने उन हिस्सों को भी सहेजने की कोशिश करनी चाहिए, जिन्हें षड्यंत्र और छलपूर्वक उससे छीन लिया गया है।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>गिलगित-बल्तिस्तान का रणनीतिक महत्व</b></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
गिलगित-बल्तिस्तान का क्षेत्र करीब 90 हजार वर्ग किलोमीटर है, जिसमें से 20 हजार वर्ग किमी हिस्सा चीन के कब्जे में है। गिलगित-बल्तिस्तान की सीमाएं अफगानिस्तान, कजाकिस्तान, पाकिस्तान, चीन व भारत के साथ लगी हैं। इसी कारण चीन अपनी विस्तारवादी एवं दादागिरी की नीयत से इस इलाके में अपनी पैठ बढ़ा रहा है, ताकि उसका चारों ओर से भारत को घेरने का मकसद भी पूरा हो सके। गिलगित-बल्तिस्तान के रणनीतिक महत्व को इस बात से ही समझा जा सकता है कि पूर्व में इसकी सीमाएं सोवियत यूनियन तक से लगती थीं। अंग्रेजों ने मध्य एशिया में अपनी पैठ बनाने के मकसद से 1935 में महाराजा हरिसिंह से समझौता कर गिलगित-बल्तिस्तान इलाके को लीज पर ले लिया था। इस इलाके की सुरक्षा व प्रशासन की जिम्मेदारी अंग्रेजों के हाथ में थी। 1947 में इस क्षेत्र को उन्होंने महाराजा को वापस कर दिया। इसकी सुरक्षा के लिए अंग्रेजों ने एक अनियमित सैनिक बल गिलगित स्काउट का भी गठन किया था।<br />
<b><br /></b>
<b>(नवभारत टाइम्स डॉट कॉम में प्रकाशित ब्लॉग)</b></div>
</div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0Ghaziabad, Uttar Pradesh 201009, India28.6691565 77.45375779999994828.6691565 77.453757799999948 28.6691565 77.453757799999948tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-82340979044179109892016-07-25T01:31:00.000-07:002016-07-25T02:02:43.622-07:00इसलिए टूट रहा है वामपंथ का ‘लालकिला’<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgNBu0i5WSSiGRZuUWLRelOe0Ie8Nna8O0CJPl6BgGGLpLrH-30lMTjtD8nfX04MLI0FC3Nl7qNr9RSaoyhevnrelhtWtMjd39TB9Hub1ypZKojk7-06uihUH92vaTau7vve4mZtrhiIr4u/s1600/left.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="213" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgNBu0i5WSSiGRZuUWLRelOe0Ie8Nna8O0CJPl6BgGGLpLrH-30lMTjtD8nfX04MLI0FC3Nl7qNr9RSaoyhevnrelhtWtMjd39TB9Hub1ypZKojk7-06uihUH92vaTau7vve4mZtrhiIr4u/s320/left.jpg" width="320" /></a></div>
<b>बीते कुछ दशकों </b>में भारतीय राजनीति को यदि सबसे बड़ा नुकसान हुआ है तो वह है ‘वामपंथ का बर्बादी की ओर बढ़ना’। जेएनयू में कुछ वामपंथी विचारधारा के छात्रों की ओर से भारत विरोधी नारे लगाने से लेकर रोहित वेमुला की मौत पर राजनीतिक रोटियां सेंकने, याकूब की फांसी पर अनर्गल विलाप करने, मालदा पर चुप्पी साधने, बीफ पार्टियां करने, कश्मीर की आजादी के नारों का समर्थन करने तक ऐसी तमाम हरकतें इस बात की बानगी हैं कि वामपंथ अब आत्मघाती राह पर है। वामपंथी संगठनों की ओर से इस तरह के अनर्गल मुद्दे उठाना यह साबित करता है कि उनके पास रचनात्मक मुद्दों की कमी हो गई है, या वह कम मेहनत पर ज्यादा फसल काटना चाहते हैं।<br />
<br />
यह सही है कि भारत माता की वंदना करने में वामपंथी विचारधारा के लोगों को कभी दिलचस्पी नहीं रही, सैनिकों को वह सरकारी लठैत कहते रहे हैं, अदालत (याकूब मेमन और अफजल गुरु के मामले में) यदि उनकी सोच के अनुकूल फैसला न दे तो उस पर भी सवाल उठाने लगते हैं। अभिव्यक्ति की आजादी के नाम पर वह यह सब करते रहे हैं। भले ही भारतीय वामपंथ की वैचारिक प्रेरणा के स्रोत कहे जाने वाले चीन और रूस में इस तरह की आजादी न हो (थ्येन मेन चौक का गोलीकांड याद रखना चाहिए), लेकिन भारत में मिलती रही है। यह तभी संभव हुआ है, जब भारत में स्थिरता रही है, लोकतंत्र मजबूत रहा है और यह सहिष्णु देश आबाद रहा है। लेकिन, सोचिए यह देश बर्बाद हो जाए और टुकड़े हो जाएं तो क्या इस तरह की आजादी किसी को मिल सकेगी?<br />
<br />
वामपंथी राजनीति हो या दक्षिणपंथी, हर तरह की राजनीति तभी चल सकेगी, जब यह देश रहेगा। यदि भारत ही बर्बाद हो जाएगा तो फिर क्या? लेकिन वामपंथी खेमा 16 मई, 2014 के बाद से इतनी अधीरता और बौखलाहट में आ गया है कि गालियों की भाषा में बात करने लगा है। कभी सभ्यता और पढ़ाई-लिखाई को अपनी बपौती मानने वालों के नारे ऐसे हो गए हैं कि सड़क छाप गुंडे भी शरमा जाएं, ‘नीम का पत्ता कड़वा है, नरेंद्र मोदी… है।’ मेरा सवाल है कि मित्रो, आप ऐसा क्यों कर रहे हैं?<br />
<br />
आपके या दूसरे खेमे के लोगों की विचारधारा अलग हो सकती है, लेकिन हैं तो सब भारतीय ही न? भारत की मंगलकामना तो देश में हर विचार के व्यक्ति को करनी ही चाहिए। लेकिन, दुर्भाग्य से वामपंथी राजनीति मतिभ्रम का शिकार हो गई है, अभिव्यक्ति की आजादी की बात करते-करते वह देशद्रोहियों की गोद में जानकारी बैठ गई है। वामपंथ का ऐसा चरित्र पहले न देखा था।<br />
<br />
<b>वाजिब मुद्दे उठाने से बढ़ेगा आधार</b><br />
<br />
हालिया सरकार की ही बात करें तो एक तरफ कॉरपोरेट जगत को भारी सब्सिडी विकास के नाम पर दी जा रही है। वहीं, किसानों की सब्सिडी में कटौती की जा रही है। बैंकों के लाखों करोड़ रुपये एनपीए में चले गए हैं, यह कर्ज कंपनियों ने ले रखा था। सरकार उसे भूल नया पैकेज जारी करने की तैयारी में है, जबकि किसान की जमीन 50 हजार के कर्ज पर भी नीलाम हो जाती है। मजदूरों का बुरा हाल है, उस पर भी राजस्थान और अन्य बीजेपी शासित राज्यों में श्रम सुधार कानूनों के नाम पर गरीबों का हक मारा जा रहा है। रोजगार के अवसर छीने जा रहे हैं, लेकिन वामपंथी मौन साधे हैं। यह वह रचनात्मक मुद्दे हैं, जिनका विरोध कर वह अपनी खोई जमीन हासिल कर सकता है। इसके लिए उसे देशद्रोहियों की भाषा नहीं बोलनी पड़ेगी। हिंदू-मुसलमान की बजाय मजदूर, दलित-सवर्ण की बजाय वामपंथ यदि किसान की बात करे तो उसकी सेहत के लिए ज्यादा अच्छा रहेगा। मजदूर और किसान में हिंदू, मुसलमान, सवर्ण और दलित तक सभी शामिल हैं।<br />
<br />
<b>सीखना होगा विपक्ष में रहना</b><br />
<br />
पिछले कुछ दिनों से वामपंथी बुद्धिजीवी और ऐक्टिविस्टों का जो स्वर है, वह विरोध से ज्यादा बौखलाहट प्रतीत होता है। मेरे कई मित्र हैं, जो कह रहे हैं कि 16 मई, 2014 की तारीख के बाद से देश का माहौल बिगड़ गया है। एक बड़े इतिहासकार ने तो आरएसएस की तुलना इस्लामिक स्टेट से कर दी। बिना किसी तथ्य के इस तरह की बात करना बौखलाहट नहीं तो क्या है? कुछ लोगों ने पुरस्कार वापसी का ही अभियान छेड़ दिया, वह भी सिरे नहीं चढ़ा। फिर रोहित वेमुला की आत्महत्या को दलित उत्पीड़न करार देकर राजनीतिक रोटियां सेंकने लगे, वहां से भी खाली हाथ लौटना पड़ा। इसकी वजह यही थी कि उनके मुद्दे रचनात्मक नहीं थे। उनका विरोध सिर्फ विरोध के लिए था। दरअसल, करीब 7 दशकों में इतनी बुरी तरह हाशिये पर जाने की स्थिति वामपंथियों ने कभी नहीं झेली थी, लेकिन मित्रो, ऐसा दौर भी आता है, राजनीति में आपको विपक्ष में भी रहना सीखना होगा। इस मामले में वामपंथी मित्र वैचारिक तौर पर अपने कट्टर विरोधी संगठन आरएसएस से भी सीख सकते हैं, जो दशकों तक सत्ता से दूर रहा, लेकिन भारत की बर्बादी की कामना कर कभी सत्ता में आने की कोशिश नहीं की।<br />
<br />
<b>बदलाव खुद से शुरू करना होगा</b><br />
<br />
‘पर उपदेश कुशल बहुतेरे’। यह बात वामपंथ पर एकदम सटीक लगती है। यह सही है कि आरएसएस और कांग्रेस समेत तमाम राजनीतिक दल दलितों एवं समाज के पिछड़े तबकों को उनका वाजिब हक देने में असफल रहे हैं। लेकिन वामपंथी दलों और विचारकों को अपने भीतर भी झांकना चाहिए। बीते 51 सालों में सीपीएम के पोलित ब्यूरो में यदि एक भी दलित को जगह नहीं मिल सकी है तो यह किसकी कमी है? क्या वहां भी आरएसएस के चलते दलितों को नेतृत्व में हिस्सा नहीं मिल सका? रोहित वेमुला के मामले में रोना मचाने वाले मित्रों को इन सवालों का भी जवाब देना होगा कि नक्सलियों का नेतृत्व भी ब्राह्मणों के हाथ में ही क्यों है और मरने को दलित ही क्यों हैं? साफ है कि वामपंथ को खुद से बदलाव की शुरुआत करने की जरूरत है।<br />
<b><br /></b>
<b>(नवभारत टाइम्स डॉट कॉम में प्रकाशित ब्लॉग)</b></div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0Ghaziabad, Uttar Pradesh 201009, India28.6691565 77.45375779999994828.446309499999998 77.131034299999953 28.8920035 77.776481299999944tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-34881202359110595222014-07-09T23:13:00.001-07:002014-07-09T23:13:36.216-07:00इराक की तपिश<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: Kruti Dev 010; font-size: large;"><span style="line-height: 27.599998474121094px;"><br /></span></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEghvSDO_N6_fCVuVgLS_KGj_s_mdKWEB5BN5meZafQ-ehVc_PE5Q6PUP428mQ43WfqECDWgVbSzZpzjedDENvMBFW9MLfEf6jX6R3WjerkDvvM3_KVT1zfahKL5AL1xeKg7A08-i7YZTDFF/s1600/$R34XPYH.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEghvSDO_N6_fCVuVgLS_KGj_s_mdKWEB5BN5meZafQ-ehVc_PE5Q6PUP428mQ43WfqECDWgVbSzZpzjedDENvMBFW9MLfEf6jX6R3WjerkDvvM3_KVT1zfahKL5AL1xeKg7A08-i7YZTDFF/s1600/$R34XPYH.jpg" height="175" width="320" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: Kruti Dev 010; font-size: large;"><span style="line-height: 27.599998474121094px;">अमेरिका के हाथों बर्बाद हो चुकी दुनिया की सबसे पुरानी सभ्यताओं में से एक मेसोपोटामिया यानी इराक एक बार फिर अस्थिरता के दौर से गुजर रहा है। सद्दाम हुसैन को सबक सिखाने के लिए 20 मार्च, 2003 को हुए अमेरिकी हमले में देश की तबाही तो पहले ही हो चुकी थी, अब विखंडन की राह पर भी आगे बढ़ता दिख रहा है। लेकिन सबसे बड़ा खतरा यह है कि एक बार फिर दुनिया में आतंकवाद का खतरा पैदा होने लगा है। वहीं, इराक में छिड़ा सांप्रदायिक संघर्ष इस्लामिक जगत में भी शिया और सुन्नी देशों के बीच तलवारें खिंचने की वजह साबित हो सकता है। इराक में इस्लाम के ही तीन वर्ग रहते हैं, शिया, सुन्नी और कुर्द। कुर्द भी सुन्नी समुदाय का ही एक वर्ग हैं, लेकिन अरबी मूल के अन्य सुन्नियों से यह भिन्न हैं। </span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: Kruti Dev 010; font-size: large;"><span style="line-height: 27.599998474121094px;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: Kruti Dev 010; font-size: large;"><span style="line-height: 27.599998474121094px;"> इराक इन तीन समुदायों के शिविर क्षेत्रों में विभाजित हो चुका है। सुन्नियों ने जहां देश के मध्य क्षेत्र के सूबों पर कब्जा जमा रखा है, वहीं शियाओं ने दक्षिण के राज्यों पर अपना आधिपत्य कायम किया है। जबकि कुर्द लड़ाकों की उत्तरी इलाके में स्वायत्त सत्ता है। सद्दाम हुसैन की बाथ पार्टी भी सुन्नियों की ही राजनीति करती थी। वैसे तो सद्दाम का शासन सेकुलर था, लेकिन शियाओं को सत्ता के केंद्र से को दूर ही रखा गया। देश में सांप्रदायिक संघर्ष की नींव तभी से पड़नी शुरू हुई थी, लेकिन अमेरिकी सैनिकों के इराक से वापस जाने के बाद यह संघर्ष और बढ़ गया। इसकी वजह शियाओं और सुन्नियों के बीच सत्ता पर आधिपत्य जमाने की होड़ थी। अमेरिका ने सद्दाम का खात्मा करने के बाद शिया नेता नूर-अल मलिकी को शासन की बागडोर सौंपी, लेकिन ईरान की शिया सरकार से बढ़ती नजदीकी के कारण अमेरिका को यह दांव उल्टा पड़ता दिखा। जानकार मानते हैं कि अमेरिका ने ही अलकायदा की इराकी इकाई आईएसएस ;इस्लामिक स्टेट इन इराक एंड सीरियाद्ध को बढ़ावा देने का काम किया ताकी ईरान और इराक की शिया सरकारों के बीच बढ़ रही एकता से अमेरिका के लिए संभावित खतरों को समाप्त किया जा सके। लेकिन, इसमें कोई दोराय नहीं कि अमेरिका द्वारा तालिबान की ही तर्ज पर खड़ा किया गया यह संगठन भविष्य में दुनिया के लिए एक बड़ा खतरा साबित हो सकता है। </span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: Kruti Dev 010; font-size: large;"><span style="line-height: 27.599998474121094px;"> </span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: Kruti Dev 010; font-size: large;"><span style="line-height: 27.599998474121094px;"> भारत की दृष्टि से बात करें तो कश्मीर का मुद्दे पर पाक स्थित सुन्नी आतंकी संगठनों को आईएसआईएस का प्रश्रय मिलने की भी संभावना है। मालूम हो कि जम्मू-कश्मीर में भी मुस्लिमों का ही हिस्सा शिया और गुर्जर बकरवाल समाज उपेक्षा का शिकार होता रहा है। यहां तक कि श्रीनगर में ताजियों को लेकर भी शिया-सुन्नी रहा है। ऐसे में जम्मू-कश्मीर में एक बार फिर सुन्नी आतंकवाद सिर उठा सकता है। आईएसआईएस के कश्मीर तक हस्तक्षेप करने की संभावना की बड़ी वजह उसके मुस्लिम जगत के रहनुमा बनने की चाह है। ऐसे में भारत में सुन्नी मुस्लिमों के एक बड़े वर्ग को प्रभावित करने और कश्मीर में आतंक की नई पौध जमाने के लिए वह इस क्षेत्र में दखल के प्रयास कर सकता है। गौरतलब है कि अलकायदा, लश्कर-ए-तोयबा और तालिबान जैसे आतंकी संगठन भारत में अपने आधार को बढ़ाने और भारतीय मुसलमानों को बरगलाने के लिए कश्मीर को एजेंडे की तरह इस्तेमाल करते रहे हैं। इन सभी आतंकी संगठनों को कश्मीर के भ्रमित सुन्नी युवाओं के बीच ही कमांडरों की तलाश रहती है। इन बेरोजगार और कट्टरपंथियों के प्रभाव वाले युवाओं को भारत के अन्य हिस्सों के मुस्लिम युवाओं की तुलना में बरगलाना आसान होता है। इसके अलावा उत्तर प्रदेश समेत देश के तमाम हिस्सों में सांप्रदायिक तनाव भी ऐसे आतंकी संगठनों के लिए उर्वर साबित हुए हैं। इस सबको ध्यान में रखते हुए भारतीय खुफिया एजेंसियों और सरकार को इराक से अपने नागरिकों की सुरक्षित रिहाई के साथ ही देश में आतंकवाद के खतरे को बढ़ने से भी रोकना होगा। इराक की तपिश में हम न तपें कम से कम इसका ख्याल तो हमें रखना ही होगा।</span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: Kruti Dev 010; font-size: large;"><span style="line-height: 27.599998474121094px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: Kruti Dev 010; font-size: large;"><span style="line-height: 27.599998474121094px;"><b>तेल भी है संघर्ष की बड़ी वजह</b></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: Kruti Dev 010; font-size: large;"><span style="line-height: 27.599998474121094px;">इराक में जारी वर्तमान संकट की एक बड़ी वजह तेल भी है। यह देश दुनिया में तेल की उपलब्धता के लिहाज से पांचवां और उत्पादकता के लिहाज से आठवां सबसे बड़ा देश है। आईएसआईएस को खड़ा करके अमेरिका तेल के मामले में भी अपना हित सधता देख रहा है। इराक में 17 फीसदी तेल रिफाइनरी कुर्दों के आधिपत्य वाले दक्षिणी क्षेत्र में ही हैं। इराक में 3ण्3 अरब बैलर तेल का उत्पादन प्रतिदिन होता है। हालिया हिंसा के चलते तेल उत्पादन प्रभावित होने और अंतरराष्टीय आपूर्ति में भी कमी आने की संभावना है।</span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: Kruti Dev 010; font-size: large;"><span style="line-height: 27.599998474121094px;"><b>दूसरे देशों के लिए चिंता की वजह</b></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: Kruti Dev 010; font-size: large;"><span style="line-height: 27.599998474121094px;">सन् 2003 में सद्दाम हुसैन के सत्ता से बेदखल होने के बाद से इराक क्षेत्रीय ताकतों के लिए संघर्ष के मैदान में तब्दील हो गया है। इराक की शिया सरकार ईरान और सीरिया के करीब है। इसकी वजह वहां भी शिया सरकार होना है। जबकि सुन्नी शासन वाले सउदी अरब और कतर की सरकारें सुन्नी आतंकियों को समर्थन कर रही हैं ताकी सीरिया, ईरान और इराक में अपना प्रभुत्व बढ़ाया जा सके। आईएसआईएस की शुरूआत सीरिया से ही हुई थी, लेकिन बशर अल असद की सरकार से निपटने में विफल रहने के बाद इन लड़ाकों ने अस्थिरता के दौर से गुजर रहे इराक की ओर रूख किया। जहां पहले से छिड़े सांप्रदायिक संघर्ष के चलते इसे अपनी जड़ें जमाने में आसानी हुई।</span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: Kruti Dev 010; font-size: large;"><span style="line-height: 27.599998474121094px;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: Kruti Dev 010; font-size: large;"><span style="line-height: 27.599998474121094px;"><b>भविष्य के खतरे</b></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: Kruti Dev 010; font-size: large;"><span style="line-height: 27.599998474121094px;">आईएसआईएस आतंकियों ने इराक के महत्वपूर्ण शहर मोसुल में कब्जा जमाने के बाद बगदाद की ओर रूख किया है। भविष्य में इस आग के और भड़कने की संभावना है। ईरान को नूर अल मलिकी की शिया सरकार के साथ ही इराक में रह रहे शिया और कुर्दों की भी चिंता है। इसके अलावा कुर्दों की बड़ी आबादी वाले तुर्की को भी इराक की अस्थिरता ने परेशानी में डाला है। फिलहाल शिया और सुन्नी संघर्ष का मैदान बने इराक में यदि यह झगड़ा बढ़ता है तो तुर्की से अफगानिस्तान तक फैले कुर्द भी कुर्दिस्तान की लड़ाई का ऐलान कर सकते हैं। गौरतलब है कि अफगानिस्तान से नाटो सेनाओं की वापसी के बाद से तालिबान की पकड़ मजबूत हुई है। ऐसे में इराक से लेकर अफगानिस्तान तक यदि आतंकियों का गठजोड़ बनता है तो यह कोई अचरज की बात नहीं होगी।</span></span></div>
</div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-4414761561487802142013-07-10T12:00:00.002-07:002016-07-25T01:17:48.942-07:00 ड्रैगन की ढाल बना चीनी मीडिया<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjhjkKvqIA4udWNgdqoESSvDbH-gkN2bVitAUpvekVyMw3J-j5ZEw4uHrTVocVU7YWsEpPloWlAbhCitL0O1jxFYfyzdg55CZM1fNtMM8_ewDeQxhulZzdsj7eBZMBHggvhW1FXqiLjDeAW/s1600/people+daily.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="204" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjhjkKvqIA4udWNgdqoESSvDbH-gkN2bVitAUpvekVyMw3J-j5ZEw4uHrTVocVU7YWsEpPloWlAbhCitL0O1jxFYfyzdg55CZM1fNtMM8_ewDeQxhulZzdsj7eBZMBHggvhW1FXqiLjDeAW/s320/people+daily.jpg" width="320" /></a></div>
<span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;"><br /></span>
<span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">किसी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">देश</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लोकतंत्र</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बनाए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रखने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जनहित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">आवाज</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">उठाने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">महत्वपूर्ण</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">माना</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जाता</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लेकिन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अंतर्राष्ट्रीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्तर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कूटनीति</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">योगदान</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">होता</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जिसे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नकारा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सकता।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">खाड़ी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">युद्ध</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बाद</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अंतर्राष्ट्रीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कूटनीति</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्तर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इस्तेमाल</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बढ़ा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></div>
<div style="font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<div style="font-family: arial, sans-serif;">
<span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;"><br /></span></div>
<span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अमरीका</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">-</span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इराक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">युद्ध</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अमरीका</span><span style="color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अफगान</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">युद्ध</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अमरीकी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पक्ष</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">आतंक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मुक्तिदाता</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रूप</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दिखाने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इस्तेमाल</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">किया</span><span style="font-size: 12pt;"><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">गया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">था।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इराक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पूर्व</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">शासक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सद्दाम</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हुसैन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मूर्ति</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">गिरते</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हुए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वहां</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कुछ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इराकी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लोगों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नृत्य</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दृश्य</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">टेलीविजन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चैनलों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">-</span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दिखाया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">गया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">था।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;"><br /></span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इससे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">साबित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रयास</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">किया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">गया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">था</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इराक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अमरीकी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हमले</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इराकियों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">खुशी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इसको</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सद्दाम</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दुर्दांत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">शासन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मुक्ति</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तौर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">देख</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रहे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हैं।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कुछ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ऐसा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रवैया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीमा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सैनिकों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">घुसपैठ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बाद</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">था।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सैनिकों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीमा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">घुसने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बाद</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्वाभाविक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रूप</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीमा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तनाव</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बढ़ना</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">था।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हालांकि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सरकार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मुद्दे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">आश्चर्यजनक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रूप</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चुप्पी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">साधे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लेकिन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विपक्षी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दलों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जरूर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मुद्दे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सरकार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रमुखता</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">घेरने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">काम</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">किया।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अपनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सरकार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विस्तारवादी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नीतियों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ढाल</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रूप</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">काम</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">किया।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बीते</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> 15 </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अपै्रल</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लद्दाख</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दौलत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बाग</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ओल्डी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सेक्टर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीमा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अंदर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> 19 </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">किलोमीटर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सैनिकों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">घुसपैठ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बाद</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">-</span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीमा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तनाव</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्थिति</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">उत्पन्न</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">गई</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">थी।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मुद्दे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रूख</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बात</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करें</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">उसने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">घुसपैठ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मुद्दे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भटकाते</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हुए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इसे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">देन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बताया।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जबकि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बड़ी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चालाकी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बात</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">टाल</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">गया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">आखिर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">-</span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीमा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तनाव</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कारण</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीमा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सैनिकों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">घुसपैठ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विस्तारवादी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नीति</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ढाल</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">काम</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करते</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हुए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रचलित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">समाचार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पत्र</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">-</span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बीच</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तनाव</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कारण</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बताते</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हुए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिखा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">-</span></div>
<blockquote class="tr_bq">
<blockquote class="tr_bq">
<span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘‘</span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">-</span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बीच</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तनाव</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्थिति</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">उस</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वक्त</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">उत्पन्न</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हुई</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जब</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रचारित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">किया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">-</span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पश्चिमी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विवादित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीम</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सैनिकों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मध्य</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अप्रैल</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">घुसपैठ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">‘‘ (</span><a href="http://english.peopledaily.com.cn/90883/8234989.html" style="color: #1155cc; text-decoration: none;" target="_blank"><span style="font-size: 16pt;">http://english.peopledaily.<wbr></wbr>com.cn/90883/8234989.html</span></a><span style="font-family: "kruti dev 010"; font-size: 16pt;">½</span></blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
<span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सरकार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पक्ष</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चाइना</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">डेली</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिखा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">- ‘‘</span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बीजिंग</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">आरोपों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विवादास्पद</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कहा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सैनिक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीमा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">शांति</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सौहार्द</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्थिति</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बनाए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रखने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तत्पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सैनिकों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीमा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रवेश</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">किया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">‘‘ (</span><a href="http://english.peopledaily.com.cn/90883/8234989.html" style="color: #1155cc; text-decoration: none;" target="_blank"><span style="font-size: 16pt;">http://english.peopledaily.<wbr></wbr>com.cn/90883/8234989.html</span></a><span style="font-family: "kruti dev 010"; font-size: 16pt;">½</span></blockquote>
</blockquote>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रिपोर्टिंग</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">माध्यम</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">आसानी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पता</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चलता</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">किस</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रकार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सरकार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विस्तारवादी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नीति</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रोपेगेंडा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">फैला</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रहा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रोपेगेंडा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पहले</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लाइन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">आफ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कंटोल</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विवादासपद</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जिस</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हमेशा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ऐतराज</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रहा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">एक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दांव</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जरिए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ऐतराज</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">निराधार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">साबित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कोशिश</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjEr98hFni7RN9ngU9fcc84D-TFP0yjyo-x28sn9Hri7tovID6WDivkMIpKhESlA_8GC7rCJU95vAwQ0-cJX0Fyw8noMvAsKs-S2B-KqlAyUNpSLba4C-3IccjBIclkkm8fDFNoD5SoNWdO/s1600/Peoples_Liberation_Army.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="213" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjEr98hFni7RN9ngU9fcc84D-TFP0yjyo-x28sn9Hri7tovID6WDivkMIpKhESlA_8GC7rCJU95vAwQ0-cJX0Fyw8noMvAsKs-S2B-KqlAyUNpSLba4C-3IccjBIclkkm8fDFNoD5SoNWdO/s320/Peoples_Liberation_Army.jpg" width="320" /></a></div>
<span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;"><br /></span>
<span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">किसी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">झूठ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सत्य</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भांति</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रचारित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">या</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">उसको</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सत्य</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्थान</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रस्थापित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रयास</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रोपेगेंडा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कहा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जाता</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दूसरे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">शब्दों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कहा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जाता</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">किसी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">झूठ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सौ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बोला</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जाए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सत्य</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रतीत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">होने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लगता</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लाइन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">आफ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कंटोल</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विवादित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ठहराने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">झूठ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दोहराने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">फैसला</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रोपेगेंडे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">असर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बात</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जाए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पश्चिमी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">देशों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जगत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इसका</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रभाव</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हुआ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">उन्होंने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">-</span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बीच</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तनाव</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">घुसपैठ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बताया।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पश्चिमी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कहा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अधिकारियों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ओर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कहा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">गया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सैनिकों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीमा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">घुसपैठ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तब</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीमा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तनाव</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्थिति</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हुई</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रोपेगेंडे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">असर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">देखने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> 3 </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मई</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वायस</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">आफ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अमरीका</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वेबसाइट</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रकाशित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रिपोर्ट</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">देखना</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">उचित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">होगा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जिसने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिखा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">-</span></div>
<blockquote class="tr_bq">
<span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">‘‘</span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पिछले</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">महीने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अधिकारियों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बताया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">था</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सैनिकों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">-</span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लद्दाख</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीमा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">घुसपैठ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अपने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">टेंट</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लगा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हैं।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">आरोप</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नकारते</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हुए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कहा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सैनिकों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कोई</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">घुसपैठ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वास्विक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नियंत्रण</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रेखा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इलाके</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हैं।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">घटना</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लंबे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">समय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">-</span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मध्य</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चले</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">आ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रहे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीमा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विवाद</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हिस्सा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कई</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दौर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वार्ताओं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बाद</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सुलझ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सका</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">‘‘</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">(</span><a href="http://www.voanews.com/content/reports-of-possible-breakthrough-in-india-china-border-dispute/1655087.html" style="color: #1155cc; text-decoration: none;" target="_blank"><span style="font-size: 16pt;">http://www.voanews.com/<wbr></wbr>content/reports-of-possible-<wbr></wbr>breakthrough-in-india-china-<wbr></wbr>border-dispute/1655087.html</span></a><span style="font-family: "kruti dev 010"; font-size: 16pt;">½</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></blockquote>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वायस</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">आफ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अमरीका</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रिपोर्ट</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विश्लेषण</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करें</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्पष्ट</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जाता</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीमा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विवादित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">थी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रिपोर्टों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">उस</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीमा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विवादित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रचार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करना</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">शुरू</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दिया।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दुस्साहसी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">घुसपैठ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नजरअंदाज</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करते</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हुए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इसे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लंबे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">समय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चले</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">आ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रहे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीमा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विवाद</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">एक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हिस्सा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दिया।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कहना</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">न</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">होगा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रिपोर्टें</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">आने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वाले</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वक्त</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">एक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दस्तावेज</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">होती</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हैं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दस्तावेजीकरण</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यदि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">एक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रोपेगेंडे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तहत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सच</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्थापित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">होने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">संभावनाएं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कहां</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जाएंगी।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इसी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मामले</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जब</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सरकार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">देश</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">उभर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रहे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जनाक्रोश</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कारण</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">उत्पादों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बाजार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रोकने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">उपक्रम</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">शुरू</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">किए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सरकार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">एक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">फिर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अपने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रूख</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बदलाव</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">किया।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इसकी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बानगी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बीते</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> 9 </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मई</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सलमान</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">खुर्शीद</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यात्रा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जमकर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्वागत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">किया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीमा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मुद्दे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नेपथ्य</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">धकेलते</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हुए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">व्यापारिक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">संबंधों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">महत्वपूर्ण</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बताने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">काम</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">किया।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">एशिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बड़े</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">देशों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">उपजे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तनाव</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अपनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नीतियों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बल्कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पश्चिमी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रचार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दोषी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ठहराया।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कम्युनिस्ट</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पार्टी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मुखपत्र</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पीपुल्स</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">डेली</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिखा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">-</span></div>
<blockquote class="tr_bq">
<span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">‘‘</span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विदेश</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मंत्री</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यात्रा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दोनों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">देशों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">महत्वूपर्ण</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दुनिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बड़े</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">देशों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बीच</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मित्रता</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बढ़ाने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सहायक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">होगी।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">खुर्शीद</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दौरे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सारे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विश्व</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ध्यान</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">आकर्षित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">किया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पश्चिमी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दौरे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कारण</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रणनीतिक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रतिद्वंद्विता</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सीमा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विवाद</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बताया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">‘‘ (</span><a href="http://english.peopledaily.com.cn/90883/8239917.html" style="color: #1155cc; text-decoration: none;" target="_blank"><span style="font-size: 16pt;">http://english.peopledaily.<wbr></wbr>com.cn/90883/8239917.html</span></a><span style="font-family: "kruti dev 010"; font-size: 16pt;">½ </span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></blockquote>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जिसने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">घुसपैठ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बाद</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बढ़े</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तनाव</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जिम्मेदार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बताया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">था</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">उसने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अपने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रूख</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बदलाव</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करते</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हुए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पश्चिमी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दुष्प्रचार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">आरोप</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जड़</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दिया।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कहना</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">न</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">होगा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">साम्राज्यवादी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मंसूबों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सफलता</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सरकार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ढाल</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रूप</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">काम</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">किया।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दूसरी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तरफ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बात</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करें</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">राष्टीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हितों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वैश्विक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्तर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्थापित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">असफल</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रहा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अथवा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">उसने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इसका</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रयास</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">किया।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इसके</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">उलट</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रेप</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जैसे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मामलों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तेजतर्रार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दिखा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यहां</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कहने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अर्थ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रेप</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मामलों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तवज्जो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">देनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चाहिए।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लेकिन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">राष्टहित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जुड़े</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मुद्दे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विमर्श</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कुछ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मांगते</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हैं।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;"><br /></span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हालांकि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तुलना</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जा</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सकती</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">क्योंकि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पूरी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तरह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सरकार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अधीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अपना</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्वतंत्र</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अस्तित्व</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्वतंत्र</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अस्तित्व</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अर्थ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सरकार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दर्पण</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दिखाना</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">राष्टहित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कुछ</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अर्पण</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करना</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अंतर्राष्टीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कूटनीति</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्तर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जरूरी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लगता</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सरकार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">समन्वित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रूप</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कार्य</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करें</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">दोनों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">एक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्वर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बात</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करें।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तभी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वैश्विक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कूटनीति</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अपने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पक्ष</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मजबूती</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">रख</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पाएगा।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अकसर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ऐसे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मुद्दों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तरजीह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">देता</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जिससे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अन्य</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">देशों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">छीछालेदर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">हो।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सही</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">देश</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भीतर</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">समस्याओं</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">उठाना</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">काम</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">लेकिन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अपनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">जिम्मेदारियों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विस्तार</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करना</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">होगा।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">उसे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वैश्विक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">परिदृश्य</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अनुकूल</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नीतियों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्थापित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रयास</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करना</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">होगा।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">यदि</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीनी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नए</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रोपेगेंडे</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">गढ़</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सकता</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">विस्तारवादी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">नीतियों</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">ढाल</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">बन</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">सकता</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मीडिया</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अपने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">पक्ष</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">वैश्विक</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">परिदृश्य</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">मजबूती</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">स्थापित</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">प्रयास</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">अवश्य</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">करने</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: "mangal" , serif; font-size: 12pt;">चाहिए।</span><span style="color: #444444; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></div>
</div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-50383121759954833962013-07-10T11:54:00.001-07:002013-07-10T11:55:59.343-07:00राजस्थान केसरी‘ विजय सिंह ‘पथिक‘<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">औपनिवेशिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आधुनिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किसी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जनांदोलन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">महत्वपूर्ण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वाहक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्रकारिता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">रही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जनसंचार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">एवं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जनमत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">निर्माण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">करने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अलावा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्रकारिता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जनांदोलनों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अपना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">योगदान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">स्वाभाविक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्रकारिता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">क्रांति</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">एवं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आंदोलनों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सूत्रपात</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">करे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उसके</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">तेवर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आंदोलनकारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">होंगे।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्रकारिता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इसी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">क्रांतिकारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">परंपरा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">महत्वपूर्ण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्रकारों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">एक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">थे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">विजय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सिंह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">विजय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सिंह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जन्म</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उत्तर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रदेश</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बुलंदशहर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जिले</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गुलावठी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नामक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ग्राम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> 1882 </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हुआ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">था।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उनके</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पिता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नाम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हमीर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सिंह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">एवं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">माता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नाम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कमल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">था।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उनका</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">असली</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नाम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भूप</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सिंह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">था</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किंतु</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> 1915</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लाहौर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">असेंबली</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कांड</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बाद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उन्होंने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अपनी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पहचान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">छिपाने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नाम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बदलकर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">विजय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सिंह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">रख</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लिया।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दादा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> 1857 </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">स्वतंत्रता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">संग्राम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अपनी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्राणाहुति</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">थी।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">विजय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सिंह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अपने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दादा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रभाव</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">था।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उनकी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रारंभिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">शिक्षा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पालगढ़</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्राइमरी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">स्कूल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हुई।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कालेज</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">या</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">स्कूल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पढ़ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अवसर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उन्हें</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">मिला।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रारंभिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">शिक्षा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पश्चात</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अपनी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बड़ी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बहन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पास</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इंदौर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">चले</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गए।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जहां</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उनका</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">संपर्क</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रसिद्ध</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">क्रांतिकारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">शचीन्द्र</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सान्याल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हुआ।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सान्याल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">छिपे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">क्रांतिकारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गुणों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पहचानने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">देर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लगी।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जल्द</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">शचीन्द्र</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सान्याल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">क्रांतिकारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">संगठन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">शामिल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गए।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सान्याल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">रासबिहारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बोस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अभिनव</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">समिति</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">द्वारा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">देश</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सशस्त्र</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">क्रांति</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">योजना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लगे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">थे।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उन्हीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दिनों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वीर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सभा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नाम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गुप्त</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">संगठन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">स्थापित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">चुका</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">था।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जिसमें</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">विजय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सिंह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">महत्वपूर्ण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भूमिका</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">थी।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उसी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दौरान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">-</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आंदोलन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रारंभ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किसान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आंदोलन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">रूप</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हुआ।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">मेवाड़</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बिजौलिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नामक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गांव</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">था</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जहां</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किसान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आंदोलन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सूत्रपात</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हुआ।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किसानों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दुर्दशा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जब</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">चला</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बिजौलिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गए।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">यहां</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उन्होंने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">विद्या</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रचारिणी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सभा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">स्थापना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उन्होंने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गांव</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">-</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गांव</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">घूमकर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लोगों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">संगठित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किसान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आंदोलन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रेरित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किया।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किसानों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">समस्याओं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">समाचार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्रों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">छपवाते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">थे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">स्वयं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लिखकर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">देते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">थे।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">यहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उन्होंने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अपने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्रकारीय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जीवन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">शुरूआत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">विजय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सिंह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सफल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नेतृत्व</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हुए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बिजौलिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आंदोलन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रभावित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">होकर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">महात्मा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गांधी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उन्हें</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बंबई</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बुला</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लिया।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बंबई</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">निश्चय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हुआ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">चेतना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जाग्रत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">करने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वर्धा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">एक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">समाचार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्र</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">निकाला</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जाए।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वर्धा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वहां</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">केसरी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नाम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">साप्ताहिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्र</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">निकालना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">शुरू</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किया।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्र</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आर्थिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पक्ष</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जमनालाल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बजाज</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">देखते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">थे।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अपने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उत्कृष्ट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राष्ट्रीय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">विचारों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सरकारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दमन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">खिलाफ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आवाज</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उठाने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कारण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्र</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">मध्य</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अत्यंत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लोकप्रिय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गया।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">केसरी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लोकप्रियता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भयभीत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सरकार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उदयपुर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">रियासत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> 21 </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जून</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, 1923 </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आदेश</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">केसरी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रवेश</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">निषिद्ध</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बताते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हुए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लिखा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">- </span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<blockquote class="tr_bq">
<span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लिहाजा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जरिए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इश्तिहार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हाजा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">खास</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">व</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आगाह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जाता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आयंदा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अगर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किसी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">शख्स</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रताप</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">केसरी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नवीन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अखबारों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">मंगाना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">या</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किसी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पास</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अखबारों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">मौजूद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">होना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">या</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अखबारों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कटिंग</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">या</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हैंडबिल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पाया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जावेगा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सजा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">मुस्तोजिब</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">होगा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जिसकी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">मयाद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">एक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">साल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सख्त</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कैद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">व</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> 1,000 </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">रू</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">. </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जुर्माना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">होगा।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘‘ (</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्रकारिता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कोष</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">विजयदत्त</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">श्रीधर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">)</span></blockquote>
</div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">केसरी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ब्रिटिश</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सरकार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">चूलें</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हिला</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दीं।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लेकिन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कुछ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">समय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बाद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जमनालाल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बजाज</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">विचारधाराओं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">तालमेल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बैठ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पाया।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जिसके</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कारण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">केसरी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रकाशन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बंद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">करना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पड़ा।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">परिणामस्वरूप</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अजमेर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वहां</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सेवा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">संघ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">स्थापना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">तथा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नवीन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नाम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">साप्ताहिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्र</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">शुरू</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किया।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जिसका</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आदर्श</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वाक्य</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">था</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">- </span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<blockquote class="tr_bq">
<span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">यश</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वैभव</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सुख</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">चाह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">,</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">परवाह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जीवन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">न</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">रहे।</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">यदि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इच्छा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जग</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">स्वेच्छाचार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दमन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">न</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">रहे।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘</span></blockquote>
</div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बिजौलिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किसान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आंदोलन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नवीन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पूरा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">समर्थन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दिया।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बिजौलिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आंदोलन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सफलता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नवीन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">शब्दों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">व्यक्त</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">-</span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<blockquote class="tr_bq">
<span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पाठकों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जानकर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रसन्नता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">होगी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आखिर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">चार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वर्ष</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कठिन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सत्याग्रह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पश्चात</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बिजौलिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">फैसला</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गया।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इसमें</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">संदेह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">फैसला</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उठते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हुए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">एक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">खास</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">संदेश</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">रखता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">परंतु</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">संबंध</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आगे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लिखेंगे।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">यहां</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">केवल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">शुभ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अवसर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">शासक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">एवं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">शासितों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बधाई</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">देना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">चाहते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हैं।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘‘ (</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भूले</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">-</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बिसरे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्रकार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आर्येंद्र</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उपाध्याय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">)</span></blockquote>
</div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजनैतिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">चेतना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जागृत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">करने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नवीन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">महत्वपूर्ण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">योगदान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">था।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जिसका</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उदाहरण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उसका</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">संपादकीय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">-</span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<blockquote class="tr_bq">
<span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सत्ताधारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इतने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">चैंके</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">क्यों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हैं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ? </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इसलिए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">न</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">रूपी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">परतंत्रता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">महाशमन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">स्वतंत्रता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अग्नि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रज्जवलित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गई</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बिजौलिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">निकली</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हुई</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">चिंगारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सारे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सुप्त</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">शक्तियों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जागृत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">निर्मल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">चंद्रिका</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रफ्फुल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">मलिका</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">तरंगित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नदी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कूजित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कुटी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कुसुमों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सौरभ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बच्चों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हास्य</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वृद्धों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">विश्वास</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सब</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ओर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उसी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अग्नि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">चिंगारियां</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उड़ती</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नजर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">रही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हैं।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">एक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जगह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बुझाना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">चाहते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हैं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जगह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रज्जवलित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उठती</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हैं।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">क्यों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बुझती</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ? </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इसलिए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अग्नि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अग्नि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बुझाते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हैं।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उनके</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ह्दय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">स्वार्थ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अग्नि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रज्जवलित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उसी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लेकर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">डालते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हैं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किन्तु</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">घृताहुति</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">काम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">करती</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘‘ (</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भूले</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">-</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बिसरे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्रकार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आर्येंद्र</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उपाध्याय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">) </span></blockquote>
</div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नवीन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किसान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आंदोलनों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इतना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">मिला</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सरकार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आंदोलनों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दबा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पाना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">मुश्किल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गया।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अंत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">मेवाड़</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नवीन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आगमन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">रोक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लगा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गई।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सरकार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अपने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजकीय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गजट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आशय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">घोषणा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्र</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पढ़ना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">रखना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अथवा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उसकी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पूर्ण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">या</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आंशिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सामग्री</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रचारित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">-</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रसारित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">करना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अपराध</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">काबिल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दस्तन्दाजी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">माना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जाएगा।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सरकार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">घोषणा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पश्चात</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">विजय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सिंह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नवीन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रकाशन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बंद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">करना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पड़ा।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लेकिन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जल्द</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">तरूण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नाम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सामने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आया।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जिसने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अंग्रेज</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सरकार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दमनकारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नीतियों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">तीखी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आलोचना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">तरूण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">मुकुट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बिहारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वर्मा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">रामनाथ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गुप्त</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जैसे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्रकार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कार्यरत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">थे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बाद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नामवर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">संपादक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हुए।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">तरूण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">तत्कालीन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">समय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">क्षेत्र</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किसान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आंदोलनों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">मुखर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">स्वर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">देने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">महत्वपूर्ण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भूमिका</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अदा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">थी।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">विजय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सिंह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्रकारिता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">मापदंड</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">तय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्रकारिता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वर्तमान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पीढ़ी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आदर्श</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">समान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हैं।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उनके</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कार्यों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रशंसा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">करते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हुए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">महात्मा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गांधी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कहा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">था</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">- </span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<blockquote class="tr_bq">
<span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">काम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">करने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वाला</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">व्यक्ति</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जबकि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दूसरे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सब</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लोग</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बातूनी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हैं।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सैनिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बहादुर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जोशीला</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">परंतु</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जिददी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘‘ </span></blockquote>
</div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">विजय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सिंह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्रकारिता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अलावा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लेखक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">रूप</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पहचान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बनाई।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">तीस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ज्यादा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पुस्तकें</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लिखी।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ज्यादातर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">लेखन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उन्होंने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जेल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किया।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">उन्होंने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पुराणों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">महाभारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दूसरे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्राचीन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ग्रंथों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अध्ययन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">करके</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बारह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सौ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पृष्ठों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">विशाल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">ग्रंथ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">तैयार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किया।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गांधीवादी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सिद्धांतो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">एवं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नीतियों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अनुसार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कार्य</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">करना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">चाहते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">थे।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">राजस्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जनआंदोलन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अग्रदूत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आजादी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">बाद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गांधी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">जी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">निर्देशानुसार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कार्य</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">करना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">चाहते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">थे।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">किंतु</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सरकारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नीतियों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गांधीवादी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">मार्गों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हटने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">कारण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">निराश</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">थे।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">आजादी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पश्चात</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सरकारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"></span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">नीतियों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">प्रति</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">काफी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">चिंतित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">थे।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> 28 </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">मई</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">, 1954 </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">महान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">क्रांतिकारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">एवं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पत्रकार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">विजय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">सिंह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> ‘</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पथिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">‘ </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अजमेर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">देहावसान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">हो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">गया।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></div>
</div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-73382502057082864612013-07-10T11:46:00.004-07:002013-07-10T11:57:33.628-07:00 गांधी के आदर्शों का ‘साप्ताहिक हिंदुस्तान‘<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">भारतीय संस्कृति, मूल्यों की रक्षा करना हिंदी पत्रकारिता की सीरत है। हिंदी पत्रकारिता अपने शुरूआती समय से ही स्वतंत्रता के महान लक्ष्य को समर्पित रही। स्वतंत्रता संग्राम के लिए जनमानस को तैयार करने में हिंदी पत्रकारिता का महत्वपूर्ण योगदान था। लोकमान्य तिलक, महात्मा गांधी, गणेश शंकर विद्यार्थी जैसे लोगों ने स्वतंत्रता की देवी की आराधना के लिए पत्रकारिता को माध्यम बनाया। आजादी के पश्चात हिंदी पत्रकारिता के सामने अपनी दिशा को एक बार फिर से निर्धारित करने की चुनौती थी। आजादी की नई सुबह देखने के बाद देश में उत्साह और उम्मीदों का दौर था। पर यह तय करना बाकी था कि देश को किस दिशा में ले जाना है। भारत ने जिन गांधीवादी सिद्धांतों को अपनाकर आजादी की जंग जीती थी, आजादी के बाद वे सिद्धांत कुछ पीछे छूटते प्रतीत हो रहे थे। गांधी के सपनों का भारत कैसा हो ? राष्ट्र निर्माण की उनकी कल्पना क्या थी, इसी बात को आम आदमी के समक्ष बेहतर ढंग से रखने के लिए गांधी जी के आदर्शों के तहत ही 2 अक्टूबर, 1950 को गांधी जयंती के दिन साप्ताहिक हिंदुस्तान की शुरूआत हुई थी। </span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;"><br /></span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">साप्ताहिक हिंदुस्तान का जन्म आजादी के बाद की हिंदी पत्रकारिता के लिए एक विरल घटना थी। इसका पहला अंक 1 से 7 अक्टूबर का था, जिसका नाम ‘बापू अंक‘ था। साप्ताहिक हिंदुस्तान नाम से पत्र निकालने की कल्पना सन 1936 में हिंदुस्तान टाइम्स संस्थान के तत्कालीन मैनेजिंग डायरेक्टर पारसनाथ सिंह ने की थी, लेकिन वह अपनी इस कल्पना को साकार नही कर सके। इस परिकल्पना को मूर्तरूप प्रदान किया गांधी जी के पुत्र देवदास गांधी ने, जब उन्होंने हिंदुस्तान टाइम्स के मैनेजिंग डायरेक्टर की जिम्मेदारी संभाली। इस प्रकार का पत्र निकालने की आकांक्षा देवदास गांधी के मन में आजादी मिलने के बाद से ही थी। प्रथम अंक से ही महत्वूपर्ण भूमिका में रहे बांके बिहारी भटनागर के अनुसार- </span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<blockquote class="tr_bq">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">‘‘सन 1950 के मध्य में उन्होंने अपनी इच्छा को संकल्प का रूप दिया और दैनिक हिंदुस्तान के संपादक मुकुट बिहारी वर्मा को बुलाकर पत्र की योजना तैयार करने को कहा। आजादी के बाद का भारत संभावनाओं की ओर निहार रहा था और संपूर्ण वातावरण ही आशापूर्ण था, इन आशाओं को सन्मार्ग दिखाने के लिए ही साप्ताहिक हिंदुस्तान की नींव रखी गई थी। विस्मृत होते गांधी के आदर्शों को अपनाने की बात भी थी। साप्ताहिक हिंदुस्तान किस प्रकार गांधी जी के आदर्शों के तहत पत्रकारिता के क्षितिज में उदित हुआ था, इसका उदाहरण उसके पहले अंक में गांधी जी के चित्र के साथ पृष्ठ दो पर ‘शाश्वत नियम‘ शीर्षक से प्रकाशित यह उद्धरण वाक्य थे- </span></blockquote>
</div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<blockquote class="tr_bq">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">‘‘सत्य ही असत्य को, प्रेम ही क्रोध को, आत्मकष्ट ही हिंसा को शांत करता है। यह शाश्वत नियम संतों के लिए ही नहीं सबके लिए हैं। इसका पालन करने वाले लोग थोडे़ भले ही हों, किंतु पृथ्वी के रसनद में समाज को संगठित वे ही रखते हैं न कि ज्ञान और सत्य के विरूद्ध आचरण करने वाले।‘‘</span></blockquote>
</div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">पहले अंक में ही जैनेन्द्र कुमार का लेख भी ‘हम कहां और क्यों‘ शीर्षक से छपा था। गांधी जी के विस्मत होते आदर्शों के प्रति अपनी व्यथा जाहिर करते हुए जैनेन्द्र ने लिखा था- </span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<blockquote class="tr_bq">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">‘‘गांधीजी के जन्मदिन पर हम विस्मय कर सकते हैं कि इस थोड़े से काल में कि जब गांधीजी शरीरतः हमारे बीच नहीं रहे, हम कहां से कहां आ गए हैं। ऐसा तो हमें मालूम नहीं होता कि हमने गांधी जी को छोड़ दिया है। उनको हम मानते हैं। उनकी नीति को मानते हैं। भरसक उस पर चलने की कोशिश भी करते हैं, लेकिन देखते हैं कि नतीजा पहले जैसा नहीं आता है। तब उत्साह था, अब निराशा है। तब जो अपने को होमने चलते थे, वे ही अब भोगने में बढ़ रहे हैं।‘‘</span></blockquote>
</div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">साप्ताहिक हिंदुस्तान की स्थापना जिस दौर में हुई, उस वक्त सरकार की आलोचना की बजाय संभावनाओं की बात अधिक होती थी। इसका कारण शायद यह भी था कि उस वक्त जो राष्ट्र का नेतृत्व कर रहे थे, वे नेता भारत के निर्माण का सपना बुनने वाले भी थे, मात्र शासक नहीं थे। साप्ताहिक हिंदुस्तान की शुरूआत के वर्षों में प्रकाशित राष्ट्रीय नव निर्माण विशेषांकों को इस संदर्भ में देखा जा सकता है। उस दौर में संपादक की भूमिका महत्वपूर्ण होती थी और मालिकों की भूमिका संसाधन उपलब्ध कराने तक ही सीमित थी। बाजार का दबाव कम होने के कारण पत्रकारीय मूल्यों से समझौता करने की तो कोई बात ही नहीं थी। बाजार का दबाव कम होने के कारण प्रतिस्पर्धा भी नहीं थी और प्रतिस्पर्धा की स्थिति थी भी तो बेहतर सामग्री उपलब्ध कराने को लेकर थी। उस दौर की पत्रकारिता में एक विशेषता यह भी थी कि पत्रकारिता और साहित्य में अधिक दूरी नहीं थी। साहित्य के लोग ही प्रायः पत्रकारिता के क्षेत्र में भी सक्रिय थे और पत्र-पत्रिकाओं में भी साहित्यिक रचनाओं को प्रमुखता दी जाती थी। साप्ताहिक हिंदुस्तान में भी साहित्य को प्रमुखता से स्थान दिया जाता था। राष्ट्र के सरोकार ही साप्ताहिक हिंदुस्तान की मुखर आवाज थे। यह समझने के लिए 5 अक्टूबर, 1952 के संपादकीय का अंश दृष्टव्य है- </span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<blockquote class="tr_bq">
<br /><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">‘‘पश्चिम की चकाचैंध से अभी भी हम मुक्त नहीं हुए हैं और वहां दिखने वाली प्रगति एवं सफलता मानों उसके अनुसरण की बरबस प्रेरणा कर रही है। रचनात्मक कार्य जिन्हें गांधीजी के समय हमने जाना, उसकी ओर आज मानो हमारी प्रवृत्ति कम है, मौखिक राजनीति और यंत्रीकरण हमको अधिक आकृष्ट कर रहे हैं। चरखा, खादी और ग्रामोद्योग इसीलिए पनपते हुए नहीं मालूम पड़ते। कषि के क्षेत्र में भी यंत्रीय प्रयोग बढ़ रहे हैं। यद्यपि खाद्य समस्या और जीवन निर्वाह की समस्या फिर भी कठिन ही बनी हुई है‘‘</span></blockquote>
</div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">इस पत्र की नींव रखने वाले देवदास गांधी थे, परंतु उन्होंने खुद को इसके संपादन दायित्वों से मुक्त रखा। इसका प्रथम संपादक होने का गौरव मुकुट बिहारी वर्मा को प्राप्त हुआ। जो उस समय दैनिक हिंदुस्तान के भी संपादक थे। मुकुट बिहारी वर्मा का कार्यकाल पत्र की स्थापना से लेकर 16 अगस्त, 1953 तक रहा। इसके बाद 23 अगस्त, 1953 को बांके बिहारी भटनागर ने संपादन की जिम्मेदारी संभाली और वह साप्ताहिक हिंदुस्तान के लंबे समय तक संपादक रहे, 16 अक्टूबर, 1966 को वह अपने दायित्व से अलग हो गए। उनके बाद संपादक के रूप में दायित्व संभालने वाले रामानंद दोषी लगभग एक वर्ष तक इस पत्र के संपादक रहे। इसके बाद का दौर साप्ताहिक हिंदुस्तान का स्वर्णिम दौर था, जब 3 दिसंबर, 1967 को मनोहरश्याम जोशी ने संपादन की जिम्मेदारी संभाली। मनोहरश्याम जोशी के संपादन काल में साप्ताहिक हिंदुस्तान ने पत्रकारिता जगत में शीर्ष मानदंड स्थापित किए। मनोहर श्याम जोशी जितने उत्कृष्ट पत्रकार थे, उतने ही सिद्धहस्त साहित्यकार भी थे। कहा यह भी जाता है कि मनोहरश्याम जोशी से पहले और उनके बाद साप्ताहिक हिंदुस्तान के इतिहास में उनकी प्रतिभा के समकक्ष का कोई संपादक नहीं आया। लगभग 15 वर्षों तक संपादन की जिम्मेदारी संभालने के बाद 24 अक्टूबर, 1982 को मनोहरश्याम जोशी ने संपादन के दायित्व से स्वयं को मुक्त कर लिया। उनके बाद शीला झुनझुनवाला और राजेंद्र अवस्थी ने संपादन की जिम्मेदारी संभाली, लेकिन इनका कार्यकाल संक्षिप्त ही रहा। इसके बाद 27 मार्च 1988 से अंतिम अंक तक मृणाल पांडे ने साप्ताहिक हिंदुस्तान का संपादन किया। </span><br />
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;"><br /></span>
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">अपने अंतिम अंक तक साप्ताहिक हिंदुस्तान अपने घोषित मूल्यों के प्रति अडिग रहा। लेकिन देश में उदारवाद की लहर चलने के बाद सभी पत्र एवं पत्रिकाओं की प्रकृति व्यावसायिक होती गई। इस दौर में आदर्शों की आधारशिला के बजाय पत्रकारिता ने बाजार के सहारे खड़े रहने का प्रयत्न किया। अखबार अब जनजागरण के लिए नहीं मुनाफे के लिए भी निकाले जाने लगे थे। किंतु, साप्ताहिक हिंदुस्तान बाजार के अनुसार स्वयं को ढाल न सका, यही कारण था कि साप्ताहिक हिंदुस्तान जैसे वैचारिक पत्र को बाजार का आधार नहीं मिला। अंततः तमाम उतार-चढ़ावों के बाद दिसंबर 1992 को हिंदुस्तान का प्रकाशन स्थगित कर दिया गया। लंबे समय तक इस पत्र में अपना योगदान देने वाले पत्रकारों-संपादकों के विचारों की पड़ताल करने के बाद यह कहा जा सकता है कि इसके बंद होने के पीछे कोई एक कारण नहीं था। वरिष्ठ पत्रकार और साप्ताहिक हिंदुस्तान से जुड़े रहे हिमांशु जोशी के अनुसार- </span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<blockquote class="tr_bq">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">‘असल में मनोहरश्याम जोशी के बाद से हिंदुस्तान का ग्राफ नीचे की ओर जाने लगा था। उनके बाद उस प्रतिभा का कोई व्यक्ति नहीं आया। इसके अलावा साप्ताहिक हिंदुस्तान कुछ राजनीतिक दांवपेंच में भी फंस गया था। हिंदुस्तान टाइम्स के लिए साप्ताहिक हिंदुस्तान को घाटे पर चलाना भी कोई कठिन नहीं था, पर दुर्भाग्य रहा कि कुछ ऐसे लोगों के बीच में फंस गया जिन्होंने उसे बंद करना ही श्रेयस्कर समझा। ऐसा नहीं था कि पाठक समाप्त हो गए थे, या संपादक इतने गए गुजरे थे, जो चला ही नहीं पा रहे थे।‘ </span></blockquote>
</div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">वहीं आलोक मेहता के अनुसार- </span></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<blockquote class="tr_bq">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">‘धीरे-धीरे चीजें बदलीं, संपादक बदले तो गांधी से तो निश्चित रूप से हटे, नेहरू से भी हटे, पर बाद में साप्ताहिक हिंदुस्तान की दिशा न गांधी वाली रही न नेहरू वाली रही। मतलब, बिल्कुल गड्ड-मड्ड सा हो जाना और उसके बाद दिशाहीनता की स्थिति, आखिर यह पतन की ओर तो ले ही जाएगा। मैं ऐसा मानता हूं कि मनोहरश्याम जोशी के बाद दिशाहीनता आई और उसकी प्रसार संख्या गिरी। विज्ञापन तो पहले ही कम आते थे, बाद में और कम हो गए। बाद में पूरे संस्थान में इस बात पर जोर रहा कि जो कुछ चल सकता है, उसी को चलाया जाए, अधिक क्यों चलाया जाए! इस कारण भी साप्ताहिक हिंदुस्तान पतन की ओर बढा।‘</span></blockquote>
</div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="font-family: arial, sans-serif; font-size: small; line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt;">दिसंबर 1992 में साप्ताहिक हिंदुस्तान का प्रकाशन स्थगित कर दिया गया। लेकिन अपने 42 वर्ष के कार्यकाल में साप्ताहिक हिंदुस्तान ने हिंदी पत्रकारिता को अपना महत्वपूर्ण योगदान दिया। हिंदी पत्रकारिता के सफर का एक महत्वपूर्ण पड़ाव साप्ताहिक हिंदुस्तान भी था। </span></div>
</div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-2598237927029973122013-05-27T12:42:00.002-07:002013-05-27T12:42:20.967-07:00भारतीय अस्मिता से परे गूगल का डूडल<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgxjzjPdzIQ10WANVjXNCkmPTugDlFuYBkudj6zJx-A-aTn8uhNKytFrcHOEWpWgEuriNYS_aU29eTRPy6exGf66ly_3FMpFzD3DLvPnpf_pcLQvZVPaDhfPU0qDp3xkcYhnZbjvTCF-QUh/s1600/doodle.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="133" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgxjzjPdzIQ10WANVjXNCkmPTugDlFuYBkudj6zJx-A-aTn8uhNKytFrcHOEWpWgEuriNYS_aU29eTRPy6exGf66ly_3FMpFzD3DLvPnpf_pcLQvZVPaDhfPU0qDp3xkcYhnZbjvTCF-QUh/s320/doodle.jpg" width="320" /></a></b></div>
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">आज</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लोगों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जुमला</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">आम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">प्रचलित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कोई</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जानकारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">चाहिए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंटरनेट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सर्च</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लो।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सब</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कुछ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">मिल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जाएगा।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लगभग</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सब</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कुछ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">मिलता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दुनिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लोगों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ज्ञान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">संवाद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">एक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सुलभ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">मंच</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">उपलब्ध</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कराया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">यही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कारण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">किसी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जानकारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लोगों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">निर्भरता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंटरनेट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">बढ़ती</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">रही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">युवाओं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जमात</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">किसी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जिज्ञासा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सहज</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अंतिम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">समाधान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंटरनेट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ऐसे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंटरनेट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दुनिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">परोसा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जाता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लोग</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">उसे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जिज्ञासापूर्ण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">तरीके</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लेते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हैं।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">यही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सफलता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कारण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">किसी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">उपयोग</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">या</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">उपभोग</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">आकर्षित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">करने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जरूरी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">उस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">व्यक्ति</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">संबंधित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वस्तु</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अथवा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सेवा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">प्रति</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जिज्ञासा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पैदा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जाए।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ऐसी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जिज्ञासा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जगाता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वैश्वीकरण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">टूल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">बात</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जाए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वैश्वीकरण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सबसे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">बड़ा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">टूल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><div>
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वर्तमान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वैश्विक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ग्राम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अवधारणा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">मजबूती</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">प्रदान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">एक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कमरे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">बैठा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">व्यक्ति</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जरिए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दुनिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जुड़</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सकता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">संवाद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कायम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सकता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लेकिन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दुनिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">उसे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दुनिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सैर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कराती</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">न</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">व्यक्ति</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">उसकी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">संस्कृति</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">परे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ले</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जाने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">काम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">करती</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span></div>
<div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">टेलीविजन</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">और</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">बाजार</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">के</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">माध्यम</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">से</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">पश्चिमी</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">देशों</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">ने</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">जैसे</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">विकासशील</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">देशों</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">में</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">उनकी</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">सांस्कृतिक</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">जड़ों</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">को</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">कमजोर</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">कर</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">उपभोक्तावाद</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">की</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">ओर</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">ले</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">जाने</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">के</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">प्रयास</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">किए।</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">अब</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">यही</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">काम</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">की</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">दुनिया</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">के</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">जरिए</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">भी</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">किया</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">जा</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">रहा</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">है।</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">कहा</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">जाता</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">है</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">कि</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">जिस</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">देश</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">के</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">लोग</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">अपने</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">पिछले</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">इतिहास</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">को</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">भूल</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">जाते</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">हैं</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">वे</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">अपने</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">देश</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">के</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">बारे</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">में</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">बेहतर</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">भविष्य</span><span style="color: #444444; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">योजना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">बना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पाते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हैं।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">युवा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पीढ़ी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जेहन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">उसके</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इतिहास</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">विस्मृत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">करने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">काम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अंजाम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">रहा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जिसका</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">उदाहरण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">डूडल।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंटरनेट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">शब्दावली</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">डूडल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">उन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">चित्रों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कहा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जाता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">किसी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">विशेष</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अवसर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">या</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">व्यक्ति</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">याद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">होमपेज</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">प्रदर्शित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">किए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जाते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हैं।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लेकिन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">बात</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">करें</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">डूडल्स</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सरोकारों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">डूडल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लगभग</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अछूते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हैं।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वर्ष</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> 2012 </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">प्रदर्शित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">डूडल्स</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">बात</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जाए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वर्ष</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">शुरूआत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">नववर्ष</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">बधाई</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">संदेश</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वाले</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">डूडल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">शुरू</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">होती</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इसके</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">बाद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> 7 </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जनवरी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अमरीकी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कार्टूनिस्ट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">चाल्र्स</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">एडम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जयंती</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">मनाई</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जाती</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जिनके</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">नाम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">शायद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अधिकतर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंटरनेट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">उपयोगकर्ता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वाकिफ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">होंगे।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इसके</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">बाद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> 11 </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जनवरी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">निकोलस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">स्टेनो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">नामक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">डेनिश</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वैज्ञानिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">याद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">किया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जाता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इसी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">प्रकार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अनेकों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">डूडल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">प्रदर्शित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">किए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जाते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हैं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जिनका</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कोई</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सरोकार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हालांकि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> 26 </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जनवरी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गणतंत्र</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दिवस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> 15 </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अगस्त</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">स्वतंत्रता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दिवस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जरूर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">मनाया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जाता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लेकिन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इसके</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अलावा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वर्ष</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंटरनेट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">उपयोगकर्ता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">डूडल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जरिए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दुनिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सैर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">करते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हैं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लेकिन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अछूते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">रहते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हैं।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गौरतलब</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जिन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">महात्मा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गांधी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">बारे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पूरी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दुनिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जानना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">चाहती</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">उनका</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">स्मरण</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">करने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लिए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">डूडल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पास</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वक्त</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">होता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जबकि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">बापू</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जन्मदिवस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">संयुक्त</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">राष्ट्र</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">संघ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अंतर्राष्ट्रीय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अहिंसा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दिवस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">तौर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">घोषित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">किया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पूरे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">विश्व</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंटरनेट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">उपयोगकर्ताओं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">बात</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जाए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंटरनेट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">उपयोगकर्ताओं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">संख्या</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लिहाज</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">तीसरे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">स्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">आता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सन्</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> 2011 </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">आंकड़ों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अनुसार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">चीन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लगभग</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> 54 </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">करोड़</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लोग</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंटरनेट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दुनिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सक्रिय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हैं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अमरीका</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लगभग</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> 24 </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">करोड़</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लाख</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लोग</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दुनिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">मौजूद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हैं।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लगीाग</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> 11 </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">करोड़</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लाख</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंटरनेट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">यूजर्स</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">साथ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंटरनेट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">उपयोगकताओं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">संख्या</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लिहाज</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दुनिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">तीसरा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">देश</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अब</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सवाल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जिस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दुनिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सक्रिय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लोगों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">संख्या</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लिहाज</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">तीसरे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">स्थान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">डूडल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">एक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">तरह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अनलाइक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">किया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हुआ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वर्ष</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">प्रकाशित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">डूडल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">स्वीडन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अमरीका</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंग्लैंड</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">फ्रांस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जर्मनी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इटली</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">आदि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सैर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कराते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हैं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लेकिन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अस्मिता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंटरनेट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">यूजर्स</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">परिचय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कराते।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अमरीका</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">मार्टिन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लूथर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">किंग</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अश्वेत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">क्रांति</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">बताता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लेकिन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गांधी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">या</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अंबेडकर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जीवन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">परिचय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">उनके</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सामाजिक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">योगदान</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">परे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">रहता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">आज</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जहां</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंटरनेट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">क्रांति</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वाहक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कहा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">रहा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कुछ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">एक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">आंदोलनों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ऐसा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">साबित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हुआ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लेकिन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">यही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंटरनेट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">बीते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">समय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हमारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">क्रांतिकारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">विरासत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जानकारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">युवा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पीढ़ी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">देता।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">आज</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">डूडल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भगत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सिंह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">चंद्रशेखर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">आजाद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">नदारद</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हैं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">तो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंटरनेट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">साथ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पली</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">-</span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">बढ़ी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पीढ़ी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">किस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">प्रकार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इनके</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">आदर्शों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">आत्मसात</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पाएगी।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 18.0pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सच</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">होमपेज</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">प्रदर्शित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">होने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वाले</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लेकर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कोई</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">निश्चित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">नीति</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">से</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जुड़े</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कुछ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">एनीमेटर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ही</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">काम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अंजाम</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">देते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हैं।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">ऐसे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">डूडल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">उपयोगकर्ताओं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">संख्या</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अनुपात</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हिस्सेदारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अवश्य</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">मिलनी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">चाहिए।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">या</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">फिर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">विकल्प</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">विचार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">करते</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हुए</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">स्वदेशी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सर्च</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंजन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">आवष्किार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">पर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">विचार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">करना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">चाहिए।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इस</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दिशा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सोचने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वक्त</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">क्या</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भारत</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">स्वदेशी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सर्च</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंजन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">आवश्यकता</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">जो</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हमारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भाषा</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हमारी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">संस्कृति</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">मूल्यों</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">को</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">प्रोत्साहित</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">करने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कार्य</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">करे।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">और</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंटरनेट</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">की</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">दुनिया</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">भारतीय</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">क्रांति</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">वाहक</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">बन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सके।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">यहां</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कहने</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अर्थ</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">यह</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">नहीं</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">कि</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">का</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">विरोध</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">है</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">, </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">लेकिन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">हमें</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">गूगल</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">विकल्प</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">तौर</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">स्वदेशी</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">सर्च</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">इंजन</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">के</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">बारे</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">में</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">अवश्य</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">विचार</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">करना</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span><span style="color: #444444; font-family: Mangal, serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;">चाहिए।</span><span style="color: #444444; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18pt;"> </span></div>
</div>
</div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-46208977162925253462013-04-20T05:28:00.000-07:002013-04-20T05:28:40.911-07:00फेसबुक क्रांति के नौ वर्ष<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<div style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 24px;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg6E0iO-IgOAgxGGhm-sVIkhYFwjdVVEGfsTRc9iXfLP2pmEfLMeMYpop3SIEBqNgjMHKoqJI_Jet9RMx365odTRafvYJ83GU5lQ7XLNBUHdkgtvXU5VMT7-bQbL3KQmFDUYiY8ZUV2nNgg/s1600/facebook.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg6E0iO-IgOAgxGGhm-sVIkhYFwjdVVEGfsTRc9iXfLP2pmEfLMeMYpop3SIEBqNgjMHKoqJI_Jet9RMx365odTRafvYJ83GU5lQ7XLNBUHdkgtvXU5VMT7-bQbL3KQmFDUYiY8ZUV2nNgg/s1600/facebook.jpg" /></a></div>
<div>
4 फरवरी को दुनिया की सबसे बड़ी सोशल नेटवर्किंग साइट<b> फेसबुक</b> ने अपने जीवन का नौवां वसंत देखा। हार्वर्ड विश्वविद्यालय के छात्र मार्क जुकरबर्ग ने 4 फरवरी, 2004 को <b>फेसबुक</b> की शुरूआत फेसमैश के नाम से की थी। शुरू में यह हार्वर्ड के छात्रों के लिए ही अंतरजाल का काम कर रही थी, लेकिन शीघ्र ही लोकप्रियता मिलने के साथ इसका विस्तार पूरे यूरोप में हो गया। सन 2005 में इसका नाम परिवर्तित कर फेसबुक कर दिया गया। दुनिया भर में 2.5 अरब उपयोगकर्ताओं वाली <b>फेसबुक</b> में भी वक्त के साथ कई आयाम जुड़ते चले गए। सन 2005 में <b>फेसबुक</b> ने अपने उपयोगकर्ताओं को नई सौगात दी, जब उसने उन्हें फोटो अपलोड करने की भी सुविधा प्रदान की। </div>
<div>
<b> फेसबुक</b> के सफर का यह सबसे महत्वपूर्ण और क्रांतिकारी कदम था, जिसने वर्चुअल दुनिया को नए आयाम देने का काम किया। फोटो अपलोड करने की सुविधा इस लिए क्रांतिकारी कदम थी, क्योंकि फोटो के माध्यम से विचारों की अभिव्यक्ति को जीवंतता मिली। बदलते वक्त और बदलते समाज का आईना बनी फेसबुक से देखते ही देखते नौ वर्षों में अरबों लोग जुड़े। सन 2006 के सितंबर माह में <b>फेसबुक</b> ने 13 वर्ष से अधिक आयु के लोगों को<b> फेसबुक</b> से जुड़ने की स्वतंत्रता प्रदान की। इससे इसका दायरा और भी व्यापक हुआ। प्रारंभ में फेसबुक का उपयोग सोशल नेटवर्क स्थापित करने और नए लोगों से जुड़ने के लिए ही होता रहा। लेकिन वक्त की तेजी के साथ ही <b>फेसबुक </b>को भी नए आयाम मिले। संगठित मीडिया की चुनी हुई और प्रायोजित खबरों की घुटन से निकलने के लिए भी सामाजिक तौर पर सक्रिय लोगों ने फेसबुक का प्रयोग किया। दिसंबर 2010 में विश्व ने अरब में क्रांति का अदभुत दौर देखा, <span style="line-height: 1.54;">अद्भुत इसलिए कि अरब के जिन देशों में कई दशकों से तानाशाही शासन चल रहा था, वहां लोगों ने सड़कों पर उतरकर मुखर प्रदर्शन किया। प्रदर्शन ही नहीं तानाशाहियों को सत्ता से खदेड़ने का काम किया। समस्त विश्व उस समय हतप्रभ रह गया कि यह कैसे हुआ ? </span></div>
<div>
<span style="line-height: 1.54;"> जिस अरब में आम लोग सरकार की नीतियों की आलोचना करने से भी डरते थे, वहां सत्ता विरोधी ज्वार अचानक कैसे आया। इसका उत्तर केवल यही था, सोशल मीडिया के कारण। ट्यूनीसिया, मिस्र, यमन, लीबिया, सीरिया, बहरीन, सउदी अरब, कुवैत, जार्डन, सूडान जैसे पूर्व मध्य एशिया और अरब के देशों ने क्रांति की नई सुबह को देखा। इसका कारण यही था कि वहां के सत्ता प्रतिष्ठानों द्वारा संचार माध्यमों पर लागू लौह परदा के सिद्धांत का विकल्प लोगों को <b>सोशल मीडिया</b> के रूप में मिल गया। सरकारी मीडिया आमजन की जिस आवाज और गुस्से को मुखरित होने से रोक देता था, <b>सोशल मीडिया</b> ने उसका विकल्प और जवाब आम जन के सामने रखा। </span></div>
<div>
सरकारी बंदिशों, संपादकीय नीति और समाचार माध्यमों पर बने बाजारू दबावों से मुक्त सोशल मीडिया ने आमजन की आवाज को मंच प्रदान कर मुखरित करने का कार्य किया। सोशल मीडिया द्वारा उभरी इस क्रांति का सबसे लोकप्रिय वाहक बना फेसबुक। एक समय पर अनेकों लोगों के संवाद करने की सुविधा, विचारों को आदान-प्रदान करने का मंच, जिसमें शब्दों की सीमा में बंधे बिना अपने विचारों को अभिव्यक्त किया जा सकता है। फेसबुक की इसी विशेषता ने आमजन के बीच चल रहे विचारों के प्रवाह को दिशा प्रदान की। अपनी व्यस्त जिंदगी में लोगों ने<b> फेसबुक</b> के माध्यम से अपने विचारों को एक-दूसरे को सहज ढंग से पहुंचाया और राजनीतिक-सामाजिक समस्याओं के प्रति जनांदोलनों की नींव रखी जाने लगी। सोशल मीडिया जनित यह आंदोलन अरब देशों तक ही सीमित नहीं रहे, बल्कि अमरीका के वाल स्ट्रीट होते हुए, यह दुनिया के सबसे बड़े <span style="line-height: 1.54;">लोकतंत्र के जंतर-मंतर तक पहुंच गए। अमरीका में<b> वाल स्ट्रीट घेरो आंदोलन</b> हुआ, जिसमें अमीर देश का तमगा धारण किए अमरीका के नागरिकों ने आंदोलन किया और देश के संसाधनों का 1 प्रतिशत लोगों के हाथों में सिमटना चिंताजनक बताया। अमरीका में हुए इस आंदोलन ने दुनिया भर का ध्यान खींचा। इस आंदोलन ने बताया कि दुनिया का शीर्ष देश कहलाने वाले अमरीका में भी किस पर गैरबराबरी व्याप्त है। आंदोलनों की इस बयार से भारत भी अछूता नहीं रहा और यूपीए सरकार के भ्रष्टाचार और नीतिगत असफलताओं को लेकर जंतर-मंतर से सड़कों तक सत्ता विरोधी आंदोलन के स्वर मुखरित हुए। यह आंदोलन <b>सोशल मीडिया</b> और उसके प्रमुख घटक फेसबुक की ही देन थे। </span></div>
<div>
<b>फेसबुक</b> के नौवें जन्मदिन से कुछ दिन पूर्व ही एक आंदोलन और हुआ। दिल्ली में हुए गैंगरेप के विरोध में आंदोलन। यह आंदोलन तो पूरी तरह उसी जमात का था, जिसे फेसबुकिया या <b>सोशल मीडिया</b> के क्रांतिकारी कहा जाता रहा है। यह कहना ठीक ही होगा कि अपने नौंवा वर्षों के संक्षिप्त समय में फेसबुक ने नई उंचाईयों को छुआ है और मुख्यधारा की मीडिया से अलग भी वैयक्तिक राय की स्वतंत्रता प्रदान करते हुए विभिन्न आंदोलनों को मूर्त रूप दिया है। उम्मीद है कि आने वाले वर्षों में भी फेसबुक नए पायदान चढ़ता जाएगा और वर्चुअल दुनिया की यह क्रांतिकारी बुक आने वाले वक्त में भी आमजन की आवाज को मुखरता प्रदान करती रहेगी। </div>
<div>
<br /></div>
</div>
</div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-52145900700060862142013-04-20T05:07:00.001-07:002013-04-20T05:16:39.030-07:00साहित्यिक पत्रकारिता के ‘अमृत‘ विद्यानिवास मिश्र<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgq8zk7P3yklhXDWXkYajkwm0v7tO0IaqZhtXLHEjKSnOdyXO8huBG5AmY_jFLUW7-Dgdao_oeksmp31N-KA5Nji7dehh_JZlku_xe-H014qhJv94uy3eYoinZ2V5w4iyN3B26P_RQvunkU/s1600/viya+nivas+mishra.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgq8zk7P3yklhXDWXkYajkwm0v7tO0IaqZhtXLHEjKSnOdyXO8huBG5AmY_jFLUW7-Dgdao_oeksmp31N-KA5Nji7dehh_JZlku_xe-H014qhJv94uy3eYoinZ2V5w4iyN3B26P_RQvunkU/s1600/viya+nivas+mishra.jpg" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 24px; text-align: left;"><b>हिंदी पत्रकारिता</b> को शिखर तक पहुंचाने में हिंदी साहित्य और साहित्यकारों का महत्वपूर्ण योगदान रहा है। भारतीयता, भारतीय संस्कृति और सनातन संस्कृति के प्रवाह को जीवंत बनाए रखने में हिंदी साहित्य एवं पत्रकारिता ने अपना अथक योगदान दिया है। आज के दौर में <b>हिंदी पत्रकारिता</b> जिस प्रकार साहित्य से विलग दिखाई पड़ती है, ऐसी पहले न थी बल्कि एक वक्त तो ऐसा भी था, जब साहित्य और पत्रकारिता एक-दूसरे का सहारा बन आगे बढ़ रहे थे। <b>हिंदी पत्रकारिता </b>को उसका ध्येय पथ दिखलाने का कार्य समय-समय पर ऐसे पत्रकारों ने किया, जो साहित्य की विधा में भी सिद्धहस्त थे। भारतेंदु हरीशचंद्र, माखनलाल चतुर्वेदी, हनुमान प्रसाद पोद्दार, महावीर प्रसाद</span><span style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 1.54; text-align: left;">, हजारी प्रसाद द्विवेदी आदि इसी कड़ी के नाम हैं, जिन्होंने हिंदी की लड़ाई लड़ी। साहित्य और पत्रकारिता की इस विरासत को बीसवीं सदी के उत्तरार्ध में प्रवाहमय बनाए रखने का कार्य किया <b>विद्यानिवास मिश्र</b> ने। मिश्र जी हिंदी साहित्य, परंपरा, संस्कृति के मर्मज्ञ थे। </span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 1.54; text-align: left;"><b>हिंदी पत्रकारिता</b> और साहित्य के बेहतरीन और कारगर सम्मिश्रण की मिसाल पेश करने वाले<b> विद्यानिवास मिश्र</b> ने पत्रकारिता के माध्यम से भारतीयता को मुखरता प्रदान की। सन 1926 में गोरखपुर के पकड़डीहा गांव में जन्मे<b> विद्यानिवास मिश्र</b> अपनी बोली और संस्कृति के प्रति सदैव आग्रही रहे। सन 1945 में प्रयाग विश्वविद्यालय से स्नातकोत्तर एवं डाक्टरेट की उपाधि लेने के बाद उन्होंने अनेकों वर्षों तक आगरा, गोरखपुर, कैलिफोर्निया और वाशिंगटन विश्वविद्यालय में अध्यापन कार्य किया।<b> विद्यानिवास मिश्र</b> देश के प्रतिष्ठित संपूर्णानंद संस्कृत विश्वविद्यालय एवं काशी विद्यापीठ के कुलपति भी रहे। इसके बाद अनेकों वर्षों तक वे आकाशवाणी और उत्तर प्रदेश के सूचना विभाग में कार्यरत रहे। हिंदी साहित्य के सर्जक <b>विद्यानिवास मिश्र</b> ने साहित्य की ललित निबंध की विधा को नए आयाम दिए। हिंदी में ललित निबंध की विधा की शुरूआत प्रतापनारायण मिश्र और बालकष्ण भटट ने की थी, किंतु इसे ललित निबंधों का पूर्वाभास कहना ही उचित होगा। ललित निबंध की विधा के लोकप्रिय नामों की बात करें तो हजारी प्रसाद द्विवेदी, <b>विद्यानिवास मिश्र</b> एवं कुबेरनाथ राय आदि चर्चित नाम रहे हैं। लेकिन यदि लालित्य और शैली की प्रभाविता और परिमाण की विपुलता की बात की जाए तो<b> विद्यानिवास मिश्र</b> इन सभी से कहीं अग्रणी रहे हैं। विद्यानिवास मिश्र के साहित्य का सर्वाधिक महत्वपूर्ण हिस्सा ललित निबंध ही हैं। उनके ललित निबंधों के संग्रहों की संख्या भी 25 से अधिक होगी। </span></div>
<div style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 24px;">
<span style="line-height: 1.54;"> </span><br />
<span style="line-height: 1.54;"> लोक संस्कृति और लोक मानस उनके ललित निबंधों के अभिन्न अंग थे, उस पर भी पौराणिक कथाओं और उपदेशों की फुहार उनके ललित निबंधों को और अधिक प्रवाहमय बना देते थे। उनके प्रमुख ललित निबंध संग्रह हैं- राधा माधव रंग रंगी, मेरे राम का मुकुट भीग रहा है, शैफाली झर रही है, चितवन की छांह, बंजारा मन, तुम चंदन हम पानी, महाभारत का काव्यार्थ, भ्रमरानंद के पत्र, वसंत आ गया पर कोई उत्कंठा नहीं और साहित्य का खुला आकाश आदि आदि। वसंत ऋतु से <b>विद्यानिवास मिश्र</b> को विशेष लगाव था, उनके ललित निबंधों में ऋतुचर्य का वर्णन उनके निबंधों को जीवंतता प्रदान करता था। वसंत ऋतु पर लिखे अपने निबंध संकलन फागुन दुइ रे दिना में वसंत के पर्वों को व्याख्यायित करते हुए, अपना अहंकार इसमें डाल दो शीर्षक से लिखे निबंध में वे शिवरात्रि पर लिखते हैं-</span></div>
<div style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 24px;">
<b><br /></b>
<b>‘‘शिव हमारी गाथाओं में बड़े यायावर हैं। बस जब मन में आया, बैल पर बोझा लादा और पार्वती संग निकल पड़े, बौराह वेश में। लोग ऐसे शिव को पहचान नहीं पाते। ऐसे यायावर विरूपिए को कौन शिव मानेगा ? वह भी कभी-कभी हाथ में खप्पर लिए। ऐसा भिखमंगा क्या शिव है ?"</b><br />
<b><br /></b></div>
<div style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 24px;">
इसके बाद इन पंक्तियों को विवेचित करते हुए <b>विद्यानिवास मिश्र</b> लिखते हैं-<br />
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 24px;">
<b>‘‘हां, यह जो भीख मांग रहा है, वह अहंकार की भीख है। लाओ, अपना अहंकार इसमें डाल दो। उसे सब जगह भीख नहीं मिलती। कभी-कभी वह बहुत ऐश्वर्य देता है और पार्वती बिगड़ती हैं। क्या आप अपात्र को देते हैं ? शिव हंसते हैं, कहते हैं, इस ऐश्वर्य की गति जानती हो, क्या है ? मद है। और मद की गति तो कागभुसुंडि से पूछो, रावण से पूछो, बाणासुर से पूछो।"</b><br />
<b><br /></b></div>
<div style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 24px;">
इन पंक्तियों का औचित्य समझाते हुए मिश्र जी लिखते हैं-<br />
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 24px;">
<b>‘‘पार्वती छेड़ती हैं कि देवताओं को सताने वालों को आप इतना प्रतापी क्यों बनाते हैं ? शिव अट्टाहास कर उठते हैं, उन्हें प्रतापी न बनाएं तो देवता आलसी हो जाएं, उन्हें झकझोरने के लिए कुछ कौतुक करना पड़ता है।"</b><br />
<b><br /></b></div>
<div style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 24px;">
यह मिश्र जी की अपनी उद्भावना है, प्रसंग पौराणिक हैं, किंतु वर्तमान पर लागू होते हैं। पुराण कथाओं का संदर्भ देते हुए विद्यानिवास मिश्र ने साहित्य के पाठकों को भारतीय संस्कति का मर्म समझाने का प्रयास किया है। उनके ललित निबंधों में जीवन दर्शन, संस्कृति, परंपरा और प्रकति के अनुपम सौंदर्य का तालमेल मिलता है। इस सबके बीच वसंत ऋतु का वर्णन उनके ललित निबंधों को और अधिक रसमय बना देता है। ललित निबंधों के माध्यम से साहित्य को अपना योगदान देने वाले<b> विद्यानिवास </b>हिंदी की प्रतिष्ठा हेतु सदैव संघर्षरत रहे, मारीशस से सूरीनाम तक अनेकों हिंदी सम्मेलनों में मिश्र जी की उपस्थिति ने हिंदी के संघर्ष को मजबूती प्रदान की। हिंदी की शब्द संपदा, हिंदी और हम, हिंदीमय जीवन और प्रौढ़ों का शब्द संसार जैसी उनकी पुस्तकों ने हिंदी की सम्प्रेषणीयता के दायरे को विस्तृत किया। तुलसी और सूर समेत भारतेंदु, अज्ञेय, कबीर, रसखान, रैदास, रहीम और राहुल सांकृत्यायन की रचनाओं को संपादित कर उन्होंने हिंदी के साहित्य को विपुलता प्रदान की।<br />
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 24px;">
विद्यानिवास जी कला एवं भारतीय संस्कृति के मर्मज्ञ थे। खजुराहो की चित्रकला का सूक्ष्मता और तार्किकता से अध्ययन कर उसकी नई अवधारणा प्रस्तुत करने वाले विद्यानिवास मिश्र ही थे। अकसर भारतीय चिंतक विदेशी विद्वानों से बात करते हुए खजुराहो की कलाकृतियों को लेकर कोई ठोस तार्किक जवाब नहीं दे पाते थे। विद्यानिवास जी ने अपने विवेचन के माध्यम से खजुराहो की कलाकृतियों की अवधारणा स्पष्ट करते हुए लिखा है-<br />
<b>‘‘यहां के मिथुन अंकन साधन हैं, साध्य नहीं। साधक की अर्चना का केंद्रबिंदु तो अकेली प्रतिमा के गर्भग्रह में है। यहां अभिव्यक्ति कला रस से भरपूर है। जिसकी अंतिम परिणति ब्रहम रूप है। हमारे दर्शन में धर्म, अर्थ, काम और मोक्ष की जो मान्यताएं हैं, उनमें मोक्ष प्राप्ति से पूर्व का अंतिम सोपान है काम।"</b><br />
उन्होंने कहा कि यह हमारी नैतिक दुर्बलता ही है कि खजुराहो की कलाकृतियों में हम विकृत कामुकता की छवि पाते हैं। स्त्री पुरूष अनादि हैं, जिनके सहयोग से ही सृष्टि जनमती है।<br />
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 24px;">
सन 1990 के दशक में मिश्र जी ने नवभारत टाइम्स के संपादक के रूप में जिम्मेदारी संभाली। उदारीकरण के दौर में खांटी हिंदी पत्रकारिता को आगे बढ़ाने वाले महत्वपूर्ण पत्रकारों में से एक मिश्र जी ने नवभारत टाइम्स को हिंदी के प्रतिष्ठित समाचार पत्र के रूप में नई पहचान दिलाई। पत्रकारीय धर्म और उसकी सीमाओं को लेकर वे सदैव सचेत रहते थे। वे अकसर कहा करते थे कि-<br />
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 24px;">
<b>‘‘मीडिया का काम नायकों का बखान करना अवश्य है, लेकिन नायक बनाना मीडिया का काम नहीं है।" </b><br />
<b><br /></b></div>
<div style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 24px;">
अपने पत्रकारीय जीवन में भी <b>विद्यानिवास मिश्र</b> हिंदी के प्रति आग्रही बने रहे। वे अंग्रेजी के विद्वान थे, लेकिन हिंदी लिखते समय अंग्रेजी के शब्दों का घालमेल उन्हें पसंद नहीं था। उन्होंने नवभारत टाइम्स के संपादक की जिम्मेदारी ऐसे वक्त में संभाली, जब हिंदी पत्रों के मालिक उदारीकरण के बाद बाजारू दबाव में हिंदी में अंग्रेजी के घालमेल का प्रयास कर रहे थे। अखबार मालिकों की मान्यता थी कि युवा पाठकों को यदि लंबे समय तक पत्र से जोड़े रखना है, तो हिंदी में अंग्रेजी शब्दों को जबरदस्ती ही सही घुसाना ही होगा। नवभारत टाइम्स के मालिक समीर जैन की भी यही मान्यता थी कि हिंदी समाचार पत्रों में अंग्रेजी के शब्दों का प्रयोग होना वक्त की जरूरत है। इन्हीं वाद-विवादों के बीच उन्होंने <b>नवभारत टाइम्स</b> के संपादक की जिम्मेदारी से स्वयं को मुक्त कर लिया, किंतु हिंदी में घालमेल को लेकर वे कभी राजी नहीं हुए। हालांकि विद्यानिवास जी के<b> नवभारत टाइम्स </b>छोड़ने के बाद यह पत्र उसी राह पर आगे बढ़ा, जिस पर इसके मालिक समीर जैन ले जाना चाहते थे। विद्यानिवास जी ने नवभारत टाइम्स से अलग होने के बाद साहित्य अमृत पत्रिका का संपादन किया। व्यावसायिकता के बाजारू दौर में<b> साहित्य अमृत पत्रिका</b> ने विद्यानिवास जी के संपादकत्व में बतौर साहित्यिक पत्रिका नए मानक स्थापित किए। <b>साहित्य अमृत</b> का सौवां अंक भी विद्यानिवास जी के समय ही निकला था। पत्रिका के सौवें अंक के संपादकीय में संकल्पपूर्ण शब्दों में लिखा था- </div>
<div style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 24px;">
<b>‘‘हमें इतना परितोष है कि हम साहित्य अमृत पत्रिका को साहित्य की निरंतरता का मानदंड बनाने की कोशिश में लगे हुए हैं।" </b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiPmnvL87UhyphenhyphenVZEWMt0QTmpP5upJJGul6AogKlsuIPwjVpJBt7YO9-PMSqukeke17eWtaCrkT4sFx8KvKMmlEU4A75dqMFss2dzSyGffUu7LMX6okDzl99OjuJ93Rv1HRpOZIoxyG-jwAvL/s1600/sahitya-amrit.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiPmnvL87UhyphenhyphenVZEWMt0QTmpP5upJJGul6AogKlsuIPwjVpJBt7YO9-PMSqukeke17eWtaCrkT4sFx8KvKMmlEU4A75dqMFss2dzSyGffUu7LMX6okDzl99OjuJ93Rv1HRpOZIoxyG-jwAvL/s320/sahitya-amrit.jpg" width="252" /></a></div>
<div style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 24px;">
<b><br /></b></div>
<div style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 24px;">
<b>साहित्य अमृत </b>पत्रिका ऐसे वक्त में जब पत्रकारीय मूल्य अन्य स्तंभों की भांति ही ढलान पर हों, बाजार के दबाव में आए बिना भारतीय संस्कृति के महत्व को उद्घाटित करती रही है। सौवें अंक के संपादकीय में भारतीयता का उद्घोष करते हुए विद्यानिवास मिश्र ने जयशंकर प्रसाद की पंक्तियों को उद्धृत करते हुए लिखा-<br />
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 24px;">
<b>‘‘किसी का हमने छीना नहीं, प्रकति का रहा पालना यही, हमारी जन्मभूमि थी यही, कहीं से हम आए थे नहीं।"</b><br />
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #444444; font-family: arial, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 24px;">
मिश्र जी साहित्य अमृत पत्रिका का संपादन अंतिम समय तक करते रहे। साहित्य अकादमी पुरस्कार, कालिदास पुरस्कार, ज्ञानपीठ पुरस्कार, पद्म विभूषण, पद्मश्री और अनेकों उपाधियों से सम्मानित विद्यानिवास मिश्र का 14 फरवरी, 2005 का सड़क दुर्घटना में देहांत हो गया। उस वर्ष उनका प्रिय पर्व वसंत पंचमी 13 फरवरी को था। वसंत ऋतु में ही वे अपना शरीर त्यागकर इहलोक की यात्रा पर निकल पड़े। पं. <b>विद्यानिवास मिश्र</b> के इस दुनिया से जाने के बाद भी उनकी पत्रकारिता और साहित्य की सौरभ इस रचनाशील जगत को महकाती रहेगी। </div>
<div>
<br /></div>
</div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-41011786546297858722013-02-16T10:25:00.000-08:002013-02-16T10:25:43.314-08:00जनाक्रोश पर व्यवस्था का ट्वीट<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<img src="" /><br />
सोशल मीडिया बीते कुछ वर्षों में सामाजिक, राजनीतिक एवं अन्य प्रमुख विषयों पर सोशल नेटवर्किंग के निर्माण और उसके माध्यम से जनमत तैयार करने के माध्यम के रूप में उभरा है। तहरीर चैक और न्यूयार्क के वाल स्ट्रीट घेरो आंदोलन से लेकर दिल्ली के भ्रष्टाचार विरोधी आंदोलनों एवं दामिनी गैंगरेप के खिलाफ आंदोलनों को स्फूर्त करने में सोशल मीडिया की महत्वपूर्ण भूमिका रही है। यह सोशल मीडिया उन मध्यम एवं आभासी मध्यमवर्ग के युवाओं के लिए क्रांति का हथियार बना है, जो मनमोहन सिंह की उदारीकरण की नीतियों के लागू होने के बाद जन्मा है। उदारीकरण के दौर में जन्मी पीढ़ी ने देश में उपभोक्तावादी व्यवस्था के तहत निजी क्षे़त्रों से सेवाएं ली हैं और उसे वाजिब कीमत दी है। इस उपभोक्तावादी दौर में लोगों को कंज्यूमर केयर मिला है, जो अपनी सेवाओं में आने वाली किसी भी समस्या के लिए 24 घंटे समाधान देने को तत्पर रहता है। आज का युवा सरकारी व्यवस्था से भी वाजिब कीमत पर सेवाएं चाहता है और सेवाओं में कमी के लिए 24 घंटे समाधान करने को तत्पर रहने वाला सरकारी कंज्यूमर केयर सेंटर भी चाहता है। दुर्भाग्य से मनमोहन के उदार अर्थशास्त्र ने युवाओं को उपभोक्तावादी संस्कृति का आदी तो बनाया है, लेकिन सरकारिया दृष्टिकोण से देश की जनता को उस तरह की सेवाएं नहीं दे पाया है। स्क्रीन टच का आदी युवा वर्ग सेवाओं में किसी प्रकार की देरी को स्वीकार्य नहीं करता। यही कारण है कि सुरक्षा से लेकर भ्रष्टाचार तक किसी भी मामले पर देश का युवा सड़कों पर उतरकर प्रदर्शन करता है, शायद देश का युवा कंज्यूमर केयर सेंटर की कमी को लेकर ही आंदोलन का रूख अख्तियार कर रहा है।<br />
बदलते भारत की पहली तस्वीर यही है, जो किसी भी बातूनी आश्वासन के बजाय कार्रवाई होते देखना चाहती है। दुर्भाग्य से जहां युवाओं ने सोशल मीडिया को सामाजिक, राजनीतिक जागरूकता के लिए इस्तेमाल किया है, वहीं देश की व्यवस्था ने उन्हें कोरे आाश्वसन देने के लिए ट्वीट करने की कार्रवाई शुरू की है। प्रायः पिछली कुछ घटनाओं में देखा गया है कि जहां देश आक्रोशित हो सड़क पर उतर आया, वहीं सत्ता ने लोगों को ट्वीटिया कार्रवाई कर दिलासा दी। अल्पभाषी प्रधानमंत्री ने भी शायद न बोलने का विकल्प तलाशते हुए ट्वीटर पर ही अपनी चिंताएं जाहिर करनी शुरू कर दी हैं। देश में घटित किसी बड़ी घटना पर ट्वीट कर नेताओं ने अपने कर्तव्यों की इतिश्री करने का काम किया है। यह भी उल्लेखनीय है कि नेताओं के ट्वीटर अकाउंट भी उनकी सलाहकार मंडली ही चलाती है। ऐसे में किसी भी घटना पर कार्रवाई करने के बजाय ट्वीट करने से किसी भी समसया का हल नहीं हो सकता। ‘‘हम भ्रष्टाचार मिटाने के लिए प्रतिबद्ध हैं‘‘, ‘‘हमें देश के युवाओं की अपेक्षाएं पूरी करनी होंगी‘‘ इस तरह के कुछ ट्वीट पिछले दिनों राजनीतिक व्यवस्था के शीर्ष पर बैठे लोगों की ओर से हुए थे। साफ है कि यह ट्वीट लोगों के सब्र की परीक्षा लेने वाले ही थे।<br />
जब देश का नागरिक किसी मामले पर अपने खेवनहारों की राय जानना, सुनना चाहता है। तब उनकी अस्मिता, सुरक्षा और आजीविका के जिम्मेदार लोगों की टवीटवाणी ही सुनने को मिलती है। अब तो मीडिया भी इन टवीटिया आश्वासनों को ब्रेकिंग न्यूज बनाने लगा है। अब जाएं तो जाएं कहां। मौन सत्ता का मौन अब ट्वीटर पर ही टूटता है। तब तक तो ठीक था, जब तक युवा अपने नेटवर्क के विस्तार और विचारों के अदान-प्रदान के लिए सोशल मीडिया का उपयोग करते थे। लेकिन अब तो व्यवस्था ही सोशल मीडिया पर आ गई है, तो हम कहां जाएं। निश्चित तौर पर जनाक्रोश को ट्वीट के माध्यम से ज्यादा दिन बहलाया नहीं जा सकता। अब हमारे कर्णधारों को वह निर्णय लेने ही होंगे जो देश के नागरिकों को सरकारी कंज्यूमर केयर सेंटर सरीखे लगें। सड़कों पर जनाक्रोश हो और व्यवस्था ट्वीट कर के दिलासा दे, इससे देश नहीं चल सकता।<br />
<br />
</div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1724475822438651589.post-65959802837852490972012-09-23T04:26:00.001-07:002012-09-23T04:26:22.136-07:00न्यू-मीडिया के सामने अब भी हैं कई सवाल<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhQFL4EuMAGkkEMkmVfMwI-5iu973lhVNJ2z9sbpIkDqVP2bQw3N82inoZXJY5yVsPl0fADt2nCMAYfjVsLt4hzcX9vGOgyFtdZs7Hg4IqONxLTDKwcY2JiVip8A_ny8sWC_1f9RqbfKyK9/s1600/images+(1).jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhQFL4EuMAGkkEMkmVfMwI-5iu973lhVNJ2z9sbpIkDqVP2bQw3N82inoZXJY5yVsPl0fADt2nCMAYfjVsLt4hzcX9vGOgyFtdZs7Hg4IqONxLTDKwcY2JiVip8A_ny8sWC_1f9RqbfKyK9/s1600/images+(1).jpg" /></a><b style="text-align: justify;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">न्यू-मीडिया</span></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 115%; text-align: justify;"> के योगदान
और उसकी संभावनाओं के बारे में पिछले कुछ दिनों में बहुत चर्चाएं हुई हैं। मीडिया
के नए अवतार को अभिव्यक्ति की स्वतंत्रता</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 115%; text-align: justify;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 115%; text-align: justify;">सामाजिक जागरूकता में सहायक एवं मुख्यधारा की मीडिया का
बेहतर विकल्प बताया जा रहा है। यह सही भी है कि <b>न्यू-मीडिया</b> ने नागरिक
पत्रकारिता की अवधारणा को मजबूत किया एवं मीडिया को व्यक्तिगत स्तर तक पहुंचाया
है। वह नागरिक जो मुख्यधारा की मीडिया के सुनियोजित समाचार-विचार सुनकर चुप लगाता
था वह अब उसकी प्रतिक्रिया में अपनी बात कहने में सक्षम भी हुआ है। <b>न्यू-मीडिया</b>
की इस देन ने पत्रकारिता जगत में पारदर्शिता एवं व्यक्तिगत भागीदारी को बढ़ाया है।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">न्यू-मीडिया</span></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"> ने मीडिया
के लोकतांत्रिकरण में महत्वपूर्ण भूमिका निभाई है। किंतु</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">स्वतंत्रता का
उपयोग किसी पर हमला करने अथवा भ्रामक टिप्पणी या समाचार प्रसारित करने के लिए
उपयोग हो तो खतरनाक हो जाती है। वैश्विक पहुंच</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">व्यक्तिगत भागीदारी एवं तीव्रता जैसे गुणों वाले <b>न्यू-मीडिया</b>
का दुष्प्रयोग उसके गुणों जितना ही खतरनाक भी है। इसलिए <b>न्यू-मीडिया</b> के
गुणों का लाभ उठाते हुए हमें उसके अनजान खतरों से भी सवाधान रहना चाहिए। यह सच है
कि बीते कुछ वर्षों से सरकार की साख और कार्यों पर सवाल खड़े हुए हैं और इन सवालों
को खड़ा करने में <b>न्यू-मीडिया</b> भी सहायक रहा है। किंतु</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">सरकारिया घोटालों
को उजागर करने वाले <b>न्यू-मीडिया</b> में प्रसारित गलत समाचारों ने उसकी साख को
भी घेरे में लाने का काम किया है। </span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">पिछले दिनों ग्लोबल एसोसियेटिड न्यूज
नामक एक फर्जी वेबसाइट ने अमिताभ बच्चन के सड़क दुर्घटना में मारे जाने की खबर
प्रसारित की थी। राजेश खन्ना की मृत्यु से कई दिन पूर्व ही उनकी मृत्यु का समाचार
प्रसारित किया गया था। पिछले वर्ष शशि कपूर की मृत्यु का भी फर्जी समाचार प्रसारित
हुआ। जिसे लोगों ने ट्वीट और री-ट्वीट करना प्रारंभ कर दिया। प्रशंसकों ने अपने
स्टार को श्रद्धांजलि देना भी प्रारंभ कर दिया। इसी प्रकार से दक्षिण अफ्रीका में
पिछले वर्ष </span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">16</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"> जनवरी को
नेल्सन मंडेला की मृत्यु की सनसनीखेज एवं भ्रामक खबर सोशल मीडिया पर तैर गई थी। इन
खबरों से परेशान होकर नेल्सन मंडेला फांउडेशन ने विज्ञप्ति जारी की कि मंडेला
स्वस्थ और जीवित हैं। गौरतलब है कि ऐसी ही खबर ओबामा के बारे में भी प्रसारित हुई
थी। </span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">न्यू-मीडिया</span></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"> पर
प्रसारित भ्रामक समाचार कई बार विकट स्थिति उत्पन्न कर देते हैं। जैसे असम हिंसा
के संदर्भ में हुआ। वह मुददा जो प्रदेश में ही चिंता का विषय था</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">वह पूरे देश के लिए
त्रासदी जैसा हो गया। इसका कारण कुछ उपद्रवी अथवा सिरफिरे लोगों के द्वारा <b>न्यू-मीडिया</b>
का दुष्प्रयोग था। <b>न्यू-मीडिया</b> पर इस प्रकार के दुष्प्रचार अथवा व्यक्ति विशेष
की अवमानना से संबंधित मामलों में कार्रवाई करना भी कठिन है। इसका कारण <b>फेसबुक</b></span><b><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">ट्विटर</span></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"> अथवा अन्य
<b>सोशल साइट्स</b> पर बने फर्जी अकांउटस हैं। <b>न्यू-मीडिया</b> उस वन की तरह हो
गया है जहां वन्य प्राणी स्वच्छंद विचरण करते हैं। किंतु</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">वह माध्यम जिसकी वैश्विक
पहुंच ही उसकी बड़ी कमजोरी भी हो उसमें इस तरह के विचरण की आजादी नहीं दी जा सकती
है। </span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">पिछले दिनों <b>ट्विटर</b> ने
प्रधानमंत्री के छह फर्जी ट्विटर खातों को बंद किया। यह एक गंभीर मामला है।
प्रधानमंत्री के फर्जी खातों पर उनके फालोवर भी बहुत थे</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">वे उस
अकांउट पर की जाने वाली टिप्पणी को प्रधानमंत्री की टिप्पणी समझ खुश हुए होंगे। यह
मामला पहचान चुराने जैसा है। किसी भी व्यक्ति की पहचान को चुराकर उसका गलत इस्तेमाल
करना गैरकानूनी है। साइबर विशेषज्ञ पवन दुग्गल के मुताबिक किसी के नाम फर्जी
अकांउट बनाना आईटी कानून की धारा </span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">66</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"> सी के तहत कानूनी अपराध है। </span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">असम दंगों में अफवाहें फैलाने के </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 115%;">मामले में जब विवादित अकांउट्स की जांच की गई तो अधिकतर फर्जी निकले। इस तरह के
मामलों में अब तक सरकारी नीति प्रतिबंध अथवा कुछ दिनों के लिए प्रतिबंध की रही है।
जो इसका सही हल नहीं है। प्रतिबंध लगाने की बात कहते ही वह अभिव्यक्ति की आजादी पर
लगाम कसने जैसा लगता है। <b>न्यू-मीडिया</b> के सही उपयोग एवं संभावित खतरों से
बचने के लिए यह अनिवार्य है कि कोई भी अकांउट बिना प्रामाणिक जानकारी के न खुले।
पहचान निश्चित होने के बाद भी कोई विवादित टिप्पणी अथवा चित्र पोस्ट करे</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 115%;">ऐसा मुश्किल ही
होगा। साथ ही ऐसी टिप्पणियां करने वालों की पहचान कर कार्रवाई करना बहुत आसान हो
जाएगा। <b>ट्विटर</b></span><b><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">,
</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">फेसबुक</span></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 115%;"> अथवा अन्य सोशल साइटों से जब भी विवादित
सामग्री हटाने को कहा गया तो अपने जवाब में उन्होंने इस प्रकार की कार्रवाई को मुश्किल
बताया। इसका कारण यह भी है कि इनका सर्वर यहां न होकर अमेरिका में है। ऐसे में
प्रत्येक पोस्ट पर निगरानी रखना संभव नहीं है।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">जब पोस्ट पर पहले निगरानी रखना संभव
न हो और रोकना भी संभव न हो। तब पोस्ट करने वाले की पहचान सुनिश्चित होना अनिवार्य
है। भारतीय लोकतंत्र में <b>साइबर दुनिया</b> से इतर भी अभिव्यक्ति की स्वतंत्रता
प्राप्त है। लेकिन उसमें व्यक्ति की पहचान छिपी नहीं रहती है। किंतु</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">, </span><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">सोशल मीडिया</span></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"> में इसके
उलट पहचान न होना ही सबसे बड़ी समस्या है। ऐसे में सोशल मीडिया पर पाबंदी के बजाय
उसके लिए कानूनी प्रावधानों की आवश्यकता है। साथ ही व्यक्ति की पहचान सुनिश्चित हो
सके इसके लिए अकांउट बनाते समय उसकी पहचान सुनिश्चित करना भी अनिवार्य हो गया है। </span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">सोशल नेटवर्किंग
साइट</span></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"> सोशल नेटवर्क को प्रगाढ़ करें। लोकतांत्रिक बहस-मुबाहिसों का
हिस्सा बनी रहें। लोकतंत्र को मजबूत करने में रचनात्मक भूमिका का निर्वाह करें। ऐसे
कानून की आवश्यकता है ताकि <b>सोशल नेटवर्किंग साइट</b> पर गैर-सोशल पोस्ट करने
वालों की पहचान कर उन पर कार्रवाई सुनिश्चित की जा सके। </span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
</div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/00504234184532353481noreply@blogger.com0